САХИФАХО

воскресенье, 4 декабря 2011 г.

Точикистон ва Амрико: тарҳи ҳамкориҳои чадид


Сафари рузҳои 20-21 ноябри Винсент Брукс, фармондеҳи неруҳои заминии артиши Амрико ба Душанбе ва дидору гуфтугуҳои вай бо мақомоти точик, мучиб шуд то баҳси таъсиси пойгоҳи низомии Амрико дар Точикистон мучаддадан ба маҳофили коршиносй ва расонайи кашида шавад.Дар ин робита ибтикори амал дар дасти расонаҳои русй буд ва ингуна илқо мекарданд, ки  дар пайи ташдиди фишорҳои Маскав, акнун Душанбе дар садади наздикй бо Амрико баромадааст.Аз чумла сойти "Аргумент.ру" ба нақл аз манобеи дипломатй ва низомии Русия навишт, дар Душанбе машваратҳои густурдае миёни мақомоти амрикойи ва Точикистон чараён дорад, ки ҳадаф аз он фароҳамсозии заминаҳои таъсиси пойгоҳи низомии НАТО дар Точикистон аст.Ин расона дар идома таъкид кардааст, дар ин музокироти "комиллан сиррй", намояндагони фармондеҳии марказии артиши Амрико талош доранд давлати Душанберо мутақоид ба ихрочи низомиёни рус аз қаламравашон кунанд.Аммо мақомоти точик чунин иддаоҳои расонаҳои русиро қотеъона рад ва таъкид карданд, дар рузҳои сафари Винсент Брукс ба Душанбе вазири дифоъи Точикистон дар Белорус ба сар мебурд ва табиист ки дар ғиёби вазири дифоъ ҳеч сухане дар робита ба таъсиси пойгоҳи низомй матраҳ нахоҳад шуд.Дафтари матбуотии сафорати Амрико дар Душанбе низ зимни радди хабарҳо дар мавриди таъсиси пойгоҳи низомии НАТО дар Точикистон гуфт, барои нахустин бор аст, ки Винсент Брукс ба Точикистон сафар кардааст ва ҳадафи аслии сафари вай ошнойи бо мақомоти точик ва авзои минтақа буда, на чизи дигар.
 Албатта масъалаи таъсиси пойгоҳи низомии Амрико дар Точикистон тайи чанд соли ахир дар маҳофили сиёсй ва расонайии минтақа ва хорич аз он матраҳ аст. Ба вижа баъд аз он ки Душанбе ва Маскав дар як чанги дипломатии бесобиқа аз як су садоқат ва вафодoрй ва аз суи дигар тавон ва зарфиятҳои якдигарро ба озмоиш гузоштанд, хабару гузориш ва таҳлилҳо дар мавриди ояндаи равобити Русия ва Точикистон дар садри расонаҳо ва маҳофили коршиносй қарор гирифт.Расонаҳои вобаста ба бархе маҳофили қудратталаб дар Маскав, тамоми талоши худро ба кор гирифтанд, то фазои точикситезй дар қаламрави шуравии собиқро ташдид кунанд ва даъват мекарданд барои он чй "намакнашносии Душанбе" таъбир мекарданд, Точикистон танбеҳ шавад.Муаллифони чунин мақолаҳо иддао мекарданд, дар пайи озодсозии халабонҳо, ки ҳосили фишорҳои шадиди Маскав ба Душанбе буд, Точикистон бо пушт кардан ба Русия, дари ҳамкориҳои ҳамачониба бо Вашингтонро боз кардааст ва дар ҳоли фароҳам кардани муқаддамоти таъсиси пойгоҳи низомии НАТО дар қаламрави худ аст. Албатта чудо аз баҳси зиёдаравй ва зиёдахоҳии нашрияҳои русй, мавзуи пойгоҳи низомй ба вижа тайи ду соли охир, хорич аз чорчуби музокироти мақомоти точик бо намояндагони кишварҳои муддайии ҳузур дар Осиёи Марказй набудааст.Ҳинд, Русия, Амрико, Покистон, аз чумлаи кишварҳое ҳастанд, ки алоқаи фаровон ба истиқрори неруҳояшон дар Точикистон доранд.Ин масъала барои Вашингтон дар марҳалаи хуручи низомиёни ғарбй аз Афғонистон беш аз ҳар замони дигаре аҳамият касб кардааст.Бар асоси тарҳи хуручи низомиёни амрикойи аз Афғонистон ва он чи ки аз ибрози назарҳои мақомоти  Пентагон бармеояд, ин низомиён қабл аз он ки ба маконҳои доимии буду боши худ бозгарданд, барои муддате дар кишварҳои Осиёи Марказй истиқрор хоҳанд ёфт.Дар ҳоли ҳозир Амрико аз пойгоҳи "Манас" дар Кирғизистон ва таъсисоти мавчуд дар қаламрави Узбакистон дар чорчуби барномаҳои низомии худ дар Афғонистон, истифода мекунад, аммо бо руйи кор омадани давлати русгаро дар Бишкек, ояндаи пойгоҳи "Манас" дар ҳолае аз ибҳом қарор гирифтааст.Узбакистон ҳарчанд ҳамкориҳои хубе бо Амрико дорад ва низомиёни НАТО аз фурудгоҳи Термиз барои парвоз ба Афғонистон истифода мекунанд, аммо Ғарб аз бозиҳои сиёсии Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон ба хубй огоҳ аст ва эътимоди чандоне ба Тошканд надорад.Аз ин ру мехоҳад гузинаҳои дигаре низ дошта бошад, то барномаи ба истилоҳ хуручи низомиёнаш аз Афғонистон ва вуруди онҳо ба Осиёи Марказй аз осебҳои эҳтимолй "бима" ё суғурта шуда бошад.
Русия ҳамеша дар қиболи ҳамкории кишварҳои Осиёи Марказй бо Ғарб ҳасосият нишон додааст ва ин мавзуъ дар мавриди талошҳои ахири Амрико барои таъсиси пойгоҳҳои низомй дар Узбакистон ва Точикистон мустасно нест.Сафари вазири дифоъи Точикистон ба Русия ва музокироти тулонии вай бо ҳамтои руси худ, тасдиқе бар ҳамин гуфтаҳо аст.Дар ин дидор ки рузи панчшанбеи 24 ноябр дар Маскав баргузор шуд, сарнавишти пойгоҳи 201 Русия дар Точикистон, дар меҳвар қарор дошт.Ин бузургтарин пойгоҳи низомии Русия бо 7 ҳазор низомй, дар хорич аз қаламраваш ҳаст, ки қарордоди марбут ба он соли 2014 ба поён мерасад.Дар айни ҳол Маскав барои фаъолияти ин пойгоҳ ба давлати Душанбе тақрибан ичорабаҳое пардохт намекунад ва қасд дорад ин қарордодро ба ҳамин шакл то 49 соли дигар тамдид кунад. Дар авоили моҳи ноябри соли 2011 Димитрий Медведев, раиси чумҳури Русия ба Эмомалй Раҳмон, ҳамтои точики худ пешниҳод кард, ки ба ин дархости Маскав ризоят диҳад.Аммо Точикистон бар он аст, ки бо бознигари дар қарордоди ҳузури низомиёни рус дар қаламраваш, солиёна 300 миллион доллар ичорабаҳо аз Русия дарёфт намояд.Ҳамин ихтилофи назар боиси ихтилоф дар равобити Маскав - Душанбе шудааст, ки қазияи халабонҳо охирин намуна аз он буд. Дар чунин шароите авзоъ ба нафъи Амрико дар ҳоли тағйир аст ва раванди таҳаввулот баёнгар аз он аст, ки ба эҳтимоли қавй пойгоҳҳои чадиди Амрико дар Осиёи Марказй дар aвалҳои соли оянда эчод хоҳанд шуд.
 Сафари ахири вазири хоричаи Амрико ба минтақа дорои ин паём буд, ки аз ин ба баъд Амрико ҳисобе ончунонй руи Исломобод ба унвони шарики худ дар минтақа надорад ва таваччуҳи аслии он ба Осиёи Марказй ба унвони гузинаи беҳтар, равона хоҳад буд.Хиларй Клинтон аввал ба Покистон рафт ва охирин талошҳоро дар чиҳати ҳифзи Исломобод дар чабҳаи Амрико, ба харч дод.Аммо афкории умумии Покистон, ки тибқи суннатҳои ин кишвар ҳосили назарот ва дидгоҳҳои шахсиятҳои мазҳабй аст, раванди амрикоиситезиро тачриба мекунад, ки натичаи амалкарди зиддиисломии Вашингтон дар ақсо нуқоти чаҳон аст. Ихтилоф дар равобити Покистон ва Амрико ба вижа ахиран дар пайи кушта шудани 25 низомии Покистон тавассути неруҳои НАТО, беш аз ҳарзамони дигаре ташдид шудааст. Дар пайи ин ҳодиса, ки 26 ноябр рух дод, Исломобод ба Амрико зарб ул ачали 15 руза дод, то пойгоҳи низомии "Шамсй" дар иёлати Балучистонро чамъ кунад.Кумитаи дифоъи Покистон дар нишасти изтирории худ ҳамчунин тасмим гирифт, ки ҳаракати комюнҳои дорои мавод барои низомиёни НАТО мустақар дар Афғонистон мутаваққиф карда шавад.Ин дар ҳолест, ки Покистон шоҳиди тазоҳуроти мардумй дар маҳкумияти амалкарди Амрико дар ин кишвар аст. Қобили зикр аст, ки 70 дарсади колоҳои мавриди ниёзи низомиёни НАТО дар Афғонистон аз тариқи қаламрави Покистон мунтақил мешавад ва дар ҳоле ки ин масир баста шуда, аҳамияти "шабакаи шимолй", яъне кишварҳои Осиёи Марказй беш аз ҳар замони дигаре афзудааст.Хамзамон бо ин, амалкарди ахири Маскав дар қиболи Точикистон бори дигар ин ҳақиқатро ба намоиш гузошт, ки Русия ҳаргиз шарики боэътимоде нест.Харчанд ҳануз Маскав мутмаъин аст, ки ба қадри кофй фишангҳои фишор ба Душанберо дар ихтиёр дорад, аммо афкори умумии Точикистон ба таври бесобиқае зиддирусй шуда, акнун интиқодҳо аз давлати Душанбе дар кутоҳй дар қиболи Маскав дар матбуоти ин кишвар қотеъонатар садо медиҳанд.Дар канори ин, куштори шаҳрвандони точик тавассути миллигароёни рус ва мавзеи заъиф Душанбе дар ҳимоят аз шаҳрвандони худ, эътирозҳоро дар маҳофили мухталиф бештар кардааст.Чунин вазъият фурсатро дар ихтиёри Амрико қарор додааст, то бо истифода аз сармоя ба хостаҳои худ дар минтақа даст ёбад.