Эҳтимоли нооромиҳо дар Узбакистон

Аз матолиби нашрияҳои русй дар мавриди напайвастани Узбакистон ба муоҳидаи ташкили неруҳои чамъийи зудамали Паймони амнияти чамъй (ПАЧ) бармеояд, ки ин иқдоми Тошканд нохушнудии Маскавро доман задааст. Дар таҳлилҳои марбут ба ин мавзуъ, аз Узбакистон ба унвони шарики номутмаъин ва фурсатталаб ёд шудааст.
Рузи 14 июн дар нишасти сарони кишварҳои узви ПАЧ ҳузур наёфтани Александр Лукашенко, раиси чумҳури Белорус ва худдории Ислом Каримов аз имзои қарордоди ташкили неруҳои чамъийи вокуниши сареъ, Дмитрий Медведев, раиси чумҳури Русияро ба таври ғайримунтазира ноумед кард.Маскав бори дигар дар иқдом барои таҳкими нуфуз дар қаламрави Шуравии собиқ, ноком воқеъ шуд.
Идеяи ташкили неруҳои зудамал аз муддатҳо қабл дар зеҳни мақомоти Кремл мечархид ва онро бори аввал Николай Бордюжа, дабири кулли ПАЧ дар як нишасти хабарй, моҳи феврали соли чорй дар Маскав баён намуд.


Эҳёи Шартномаи Варшава ва ҳифзи бозори силоҳ

Ба назар чунин мерасад, ки Русия бо густариши ҳамкориҳои низомй бо кишварҳои узви Иттиҳоди давлатҳои мустақил (ИДМ) дар пайи он аст, ки ниҳоде шабеҳи Шартномаи Варшава эчод кунад ва аз ин тариқ тамоми фаъолиятҳои низомй ва амниятии кишварҳои қаламрави Шуравии собиқро тақти назар қарор диҳад. Албатта мақомоти баландпояи Кремл ҳамеша чунин иддаоҳоеро рад кардаанд, аммо бо таваччуҳ ба авзои минтақа ва чаҳон воқеият ин аст, ки бидуни чунин ҳамкорй Русия дар ичрои ҳадафҳои хеш дар он чи ки "минтақаҳои суннатии нуфузи худ" меномад, муваффақ нахоҳад буд. Аз суи дигар, Русия қасд дорад, бо тақвияти ҳамкориҳои низомй, зимни дар даст нигоҳ доштани бозори таслиҳот дар Осиёи Марказй ва Қафқоз, артиши ин кишварҳоро дар чорчуби сохтории артиши худ нигоҳ дорад. Албатта, ҳамкориҳои низомии кишварҳои Осиёи Марказй ва Кафқоз фақат бо Русия маҳдуд намешавад ва ин кишварҳо бар хилофи иродаи Маскав дар бахшҳои низомй бо Амрико, кишварҳои аврупойи, Ҳиндустон, Чин, Покистон ва дигар кишварҳо ҳамкориҳо доранд.

Узбакистон шарики бе эътимод

Аксари соҳибназарони рус, ҳамчунин теъдоди қобили мулоҳизае аз сиёсиюни ин кишвар бар ин боваранд, ки Тошканд ҳеч вақт шарики вафодори Маскав набудааст ва низ нахоҳад шуд. Бино бар ин дидгоҳ, Ислом Каримов ҳамеша бо истифода аз фурсат робитаҳои худро бо Маскав тарроҳй кардааст ва дар даврони пасошуравй беш аз ҳар кишвари дигаре ангезаҳои Маскавситезй доштааст. Табдили хати кириллй ба лотин, маҳдуд кардани истифода аз забони русй, чойгузин кардани мутахассисони рус бо кадрҳои бумй (умдатан узбак) аз чумлаи ин ангезаҳо таъбир мешаванд. Тайи 18 соли истиқлолияти хеш, давлати Тошканд ҳамвора талош кардааст аз нақши Русия ба унвони "бародари бузург" бикоҳад ва бо наздик шудан ба кишварҳои Шарқу Ғарб, доираи фаъолиятҳои Русияро маҳдуд намояд.
Тошканд бори охир дар соли 2005, дар пайи ҳодисаҳои моҳи майи Андичон барои муддате зери чатри амниятии Русия паноҳ бурд. Аммо ба маҳзе, ки бо Иттиҳодияи Аврупо канор омад, аз нав дар пайи афзудани фосила бо Маскав баромад.

Сабабҳои напайвастани Узбакистон ба қарордод

Ислом Каримов, раиси чумҳури Узбакистон дар китоби худ "Узбакистон дар остонаи қарни 21" Узбакистонро чузъи кишварҳои ғайри мутааҳид, кишварҳое, ки ба ҳуч паймони низомй ҳамроҳ нестанд, унвон ва таъкид кардааст, ки кишвараш ба ҳеч як аз паймонҳои низомй вормд намешавад ва муқобили таъсиси ҳар гуна ниҳоди низомй-сиёсй дар минтақа хоҳад буд. Дар қонуни асосии Узбакистон низ ишораҳое ба ин мавзуъ шудааст. Бо таваччуҳ ба ин, напайвастани Тошканд ба қарордоди ташкили неруҳои зудамали ПАЧ мантиқй ба назар мерасад. Аммо далелҳои дигаре низ чой доранд, ки Тошкандро водор ба чунин коре намудаанд. Аввал ин ки Тошканд аз он бим дорад, ки дар ин ниҳоди чадид, ки тасмимгириҳо бар асоси раъйи аксарият анчом хоҳанд шуд, бо пешниҳоди Қирғизистон ва Точикистон асноде хилофи манофеи Тошканд ба тасвиб бирасанд. Дуввум, кишварҳои узв уҳдадор ба ичрои масъулиятҳое хоҳанд буд ва Тошканд ҳозир нест дар нисбати Қирғизистон ва Точикистон, ки равобити начандон матлубе дорад, тааҳудеро бипазирад. Саввум, Узбакистон намехоҳад дар ҳар гуна нооромиҳои эҳтимолй низомиёни кишвари дигаре вориди қаламраваш шаванд, зеро ба эътиқоди Тошканд саркуби ҳар гуна эътироз ва нооромиҳо дар ҳар манотиқе аз Узбакистон тавассути неруҳои худй бештар ба нафъи кор хоҳад буд.
Дар мачмуъ, чунин бармеояд, ки дар марҳалаи кунунй Узбакистон ҳозир нест низомиёнаш дар манотиқи "доғ" ҳузур пайдо кунанд ва низомиёни кишварҳои Шуравии собиқ вориди қаламрави ин кишвар шаванд.

Нооромиҳо аҳраме барои Русия?

Баррасии тҳаввулоти чанд соли ахири Узбакистон нишон медиҳад, ки ин кишвар фақат дар ҳоле ба Маскав ру овардааст, ки аз нигоҳи амниятй дучори мушкил шудааст. Ба иборати дигар, сарфи назар аз тамоилоти маскавситезй, давлатмардони Тошканд ҳар аз гоҳе чиҳати таъмини амнияти хеш руи ниёз ба Маскав овардаанд. Аз чумла, инфичорҳои феврали соли 1999, нуфузи афроди ҳаракати исиломии Узбакистон ба Қирғизистон дар тобистони соли 1999 ва солҳои 2000 ва 2001, силсилаи таркишҳои моҳи апрел дар Тошканд, ҳодисаҳои моҳи майи Андичон боис шудаанд, ки Тошканд дар зери чатри амниятии Русия паноҳ бибарад. Охирин аз ин маврид ҳодисаҳои майи 2005 дар Андичон аст, ки Узбакистонро таҳти шадидтарин ҳамалоти дипломатии Ғарб қарор дод ва Русия бо истифода аз фурсат Тошкандро ба оғуши Маскав бозгардонд. Дар идомаи ҳамин раванд Владимир Путин, раиси чумҳури вақти Русия тавонист Ислом Каримовро мутақоид ба ихрочи низомиёни амрикойи аз кишвараш кунанд. Дар чавоби ин, Русия низ аз мавзеъҳои Узбакистон дар ниҳодҳои байналмилалй ҳимоят кард ва муҳимтар аз ҳама Тошкандро итминон дод, ки дар масоили гидроэнергетикии Осиёи Марказй аз манофеи Узбакистон ҳимоят хоҳад кард. Бо вучуди чунин муомилоте, ба назар намерасад, ки дустии Маскав - Тошканд бодавом бошад ва инро дар Кремл ба хубй дарк кардаанд.

Ҳифзи қудрат - ҳадафи аслии ҳокимони Осиёи Марказй

Руйкарди Ғарб ва ҳамчунин дигар қудратҳо бо кишварҳои пасошуравй дар Қафқоз ва Осиёи Марказй баёнгар аз он аст, ки ташвишҳои амниятй созгортарин роҳи нуфуз бар ин давлатҳо будааст. Талоши густариши ҳамкориҳои амниятй ва низомй бо ин кишварҳо ба унвони муассиртарин роҳкор дар чиҳати боз кардани чои по ва тавсаъаи ҳузур, ҳамеша дар авлавияти сиёсатҳои қудратҳои дахлдор дар ин манотиқ қарор доштааст. Аз ин чост, ки қудратҳои мазкур бо бузургчилванамойии таҳдидҳои терористй ва ифротгаройи, ҳамчунин истифодаҳои абзорй аз мухолифини ин давлатҳо, пайваста саъйи кардаанд ҳукуматҳои Қафқоз ва Осиёи Марказиро дар мадори сиёсатҳои хеш нигоҳ доранд. Талоши ҳокимони Қафқоз ва ба вижа Осиёи Марказй барои меросй кардани қудрат, бар шанси ин қудратхо дар ин замина афзудааст.Ҳамин мавзуъ боис шудааст, ки хокимони ин манотиқ дар ҳолатҳое манофеи миллии худро қурбони чоҳталабиашон намоянд.
Бар асоси бархе баррасиҳо ва таҳлилҳо нооромиҳое, ки ҳар аз гоҳе дар Узбакистон ба вуқуъ пайвастаанд, аз тарафи мучриёни пасипардагй ва бо ҳадафи таъйини хати сиёсй барои давлати Тошканд будаанд. Воқеият он аст, ки баъд аз ҳар нооромй тамойили Узбакистон ба самти Русия бештар шудааст.

Эҳтимоли нооромиҳо дар Узбакистон

Қарори маълум напайвастани Узбакистон ба қарордоди ташкили неруҳои зудамал, Русияро дар чиҳати дастёбй ба аҳдофи стротегии худ ба мизони зиёде ноком мондааст ва Маскав наметавонад чунин вазъро ба муддати тулонй таҳаммул кунад. Зеро густариши нуфузи Ғарб, ба вижа НАТО дар қаламрави Шуравии собиқ манфиатҳои Маскавро ба таври чиддй таҳти таҳдид қарор хоҳад дод. Аз суи дигар Русия, ки қасди назорати комил бар бозори энержии Осиёи Марказиро дорад, бо фосила гирифтани Узбакистон, ҳамчунин Туркманистон, дар ин бахш аз аҳдофи худ низ номуваффақ хоҳад монд. Аз ин ру ин эҳтимол чой дорад, ки мухолифони давлатҳои Осиёи Марказй, ба вижа мухолифони Ислом Каримов вориди амал шаванд. Ба иборати дигар, бозй бо қудратҳои Ғарбу Шарқ ва такя кардани ба пуштибонии ин қудратҳо Осиёи Марказиро дар остонаи нооромиҳои тоза қарор хоҳад дод. Эҳтимолан дар ояндае на чандон дур ин нооромиҳо аз Узбакистон оғоз хоҳанд шуд.

Чангҳои ояндаи Осиёи Марказй аз водии Фарғона шуруъ мешаванд?

Руйдодҳои ахири Андичон таваччуҳро ба гузориши як сол қабли вазорати хоричаи Амрико бештар намудааст. Ин вазоратхона гузорише дар мавриди вазъи терроризм дар кишварҳои чаҳон мунташир намуд, ки дар он аз чумла бахше ба кишварҳои Осиёи Марказй ихтисос дошт. Албатта ин ки чаро чунин гузорише на тавассути ниҳодҳои марбутаи байналмилалй, балки аз тарафи вазорати хоричаи Иёлоти Муттаҳидаи Амрико мунташир мешавад, чои баҳс дорад ва ин мавзуе аст, ки бояд ба таври чудогона ба он пардохт. Бо ин вучуд, ин кор мухолифони сарсахти худро дорад ва бетафовутии иддаи қобили мулоҳизае аз кишварҳо нисбат ба гузориши вазорати хоричаи Амрико аз ҳамин зовия қобили арзёбй аст.Ба илова, вазорати корҳои хоричаи Чин соли қабл бо интишори гузорише Амрикоро ба поймолкунии ҳуқуқи башар ва демократия муттаҳам карда буд.
Аммо баргардем ба гузориши вазорати хоричаи Амрико. Ин гузориш 7 майи соли 2008 мунташир шуд. Дар мавриди кишварҳои Осиёи Марказй навиштааст:"Чонибдории мустамари кишварҳои Осиёи Марказй аз мубориза алайҳи терроризм, боиси коҳиши иқдомоти террористй гардид. Бо пуштибонии Иёлоти Муттаҳида Амрико кишварҳои Осиёи Марказй тавонистанд нируҳои марзбонии худро тақвият кунанд ва ба манзури хунсо кардани таҳаррукоти гуруҳҳои террористии фароминтақайи ва қочоқчиёни маводи мухаддир, посгоҳҳои нав таъсис диҳанд."
Дар бахши дигаре аз ин гузориш омадааст:" Тули беш аз ҳади марзҳо ва фасоди молй дар маҳалҳо , ҳамчунон талоши кишварҳои Осиёи Марказиро дар чиҳати ҳифозат аз марзҳо камранг кардааст. Афзоиши норизоятии мардум аз амалкарди сохторҳои давлатй ва рушди кунди иқтисод, шароитро барои ифротгароён ва террористҳо чиҳати дар дом гирифтани афрод дар манотиқе ҳамчун водии Фарғона, фароҳам намудааст."
Нуктаи қобили таваччуҳ дар ин бахш аз гузориши вазорати хоричаи Амрико, ишора ба водии Фарғона ба унвони маҳалли эҳтимолии нооромоҳои оянда дар Осиёи Марказй мебошад.


Осиёи Марказй ва Осиёи Миёна

Ахиран таваччуҳи кишаврҳои пешрафтаи саноатй ба Осиёи Марказй ба таври бесобиқае афзоиш ёфтааст. Ин амр чанд сабаб дорад, ки аслитарини он вучуди захираҳои фаровони нафту газ дар ин минтақа аст. Омили дигар, зарфият ва имконоти ин минтақаи стротегй аст.Албатта, дар ин миён мавқеияти чуғрофиёиро низ набояд нодида гирифт.
Қобили зикр аст, ки маҳдудаи Осиёи Марказй аз нигоҳи марзбандии чуғрофиёй аз Осиёи Миёна фарқ мекунад, ҳарчанд дар замони Шуравй ин ду истилоҳ ба маънии воҳид корбурд доштанд. Аммо Осиёи Миёна аз баҳри Каспий (дар ғарб) то марзи Чин (дар шарқ) ва аз бахшҳое аз Аралу Иртиш (дар шимол) то марзи Ирону Афғонистон (дар чануб) тул кашидааст.Ин минтақа чумҳуриҳои Туркманистон, Узбакистон,Точикистон,Қирғизистон ва бхши аъзаме аз Қазоқистонро дар бар мегирад.Осиёи Марказй ба иловаи ин Афғонистон,Муғулистон ва манотиқи шимолй шарқии Чинро дар бар мегирад.
Ба дунболи фурупошии Иттиҳоди Шуравй кишварҳои тозаистиқлоли Осиёи Марказй ҳамроҳ бо дастаи васее аз мушкилоти худ дар нақшаи сиёсии чаҳон пайдо шуданд. Буҳрони иқтисодй-ичтимойи ин кишварҳоро дар коми худ фуру бурд.Коҳиши сатҳи зиндагй, густариши фақр ва бекорй ва дигар масъалаҳо аз паёмадҳои аввалияи ин буҳрон буд.Ба тадрич баҳсҳои марзй, наҳваи истифода аз манбаъҳои гидроэнергетикй,содирот ва воридоти сузишворй, ба ин масъалаҳо изофа шуданд.Чумҳуриҳои Осиёи Мраказй маъмулан тавассути ҳокимони худкома ва ба истилоҳ "модомулумр" идора мешаванд, ки ин омили поймолкунии ҳуқуқи башар, риоят нашудани меъёрҳои демократй дар ин кишварҳо таъбир мешавад.Ин ҳама мушкилот даст ба дасти ҳам дода Осиёи Марказиро дар поёни асри 20 ва ибтидои асри 21 ба саҳнаи даргириҳо ва куштору ғорат табдил доданд. Аз чумла:
-соли 1989, дар водии Фарғона (Узбакистон) қатли оми туркҳои месхетй сурат гирифт;
-соли 1989, низоъ бар сари об миёни точикҳо ва қирғизҳо дар ноҳияи Лайлак (Қирғизистон);
-соли 1990, даргириҳо миёни қирғизҳо ва узбакҳо дар вилояти Ош, ки садҳо кушта ва захмй бар чой гузошт;
-солҳои 1992-1997 чанги шаҳрвандй дар Точикистон;
-соли 1998, инфичор дар вилояти Ош, ки омилони он гуруҳҳои тундрави исломй эълом шуданд;
-феврали соли 1999, инфичорҳо дар Тошканд тавассути мухолифони давлати Тошканд;
-тобистони соли 1999, нуфузи афроди Ҳаракати исломии Узабкистон ба манотиқи чануби Қирғизистон, ки ҳадафи худро барчидани режими Каримов эълом карданд.Ин иқдомот дар солҳои 2000 ва 2001 низ такрор шуд;
-ноябри соли 2002, сиуқасди нофарчом ба Сафармурод Ниёзов дар Ишқобод;
-апрели соли 2004, силсила таркишҳо дар Тошканд;
-майи соли 2005,тирборони тазоҳуркунандагон дар Андичон тавассути низомиёни узбак;
-майи соли 2009 нооромихо дар Андичон.
Яке аз манотиқе, ки дар Осиёи Марказй зарфиятҳои бештаре барои вуқуи ихтилофот дорад, водии Фарғона унвон мешавад.


Водии Фарғона


Водии Фарғона минтақаи пайванди се чумҳурии Точикистон,Қирғизистон ва Узбакистон аст, ки иборат аз се вилояти Қирғизистон (Ош, бахшҳое аз Чалолобод ва Боткан), се вилояти Узбакистон ( Фарғона, Андичон ва Намангон) ва як вилояти Точикистон (Суғд) аст.Аҳолии он ҳудуди 12 миллион нафарро ташкил медиҳад. Водии Фарғона аз нигоҳи зиччии аҳолй баъд аз Чин ва Бангладеш дар мақоми саввуми чаҳон қарор дорад, ба гунае, ки дар як километри квадратй (мураббаъ) 360 нафар ба сар мебаранд.Ба ғайр аз сокинони аслй - узбакҳо, точикҳо ва қирғизҳо, дар ин чо 50 ақалияти қавмй зиндагй мекунанд.
Водии Фарғона бо тули 300 километр ва арзи 170 километр, яке аслитарин манотиқи кишоварзй дар Осиёи Марказй ба ҳисоб меравад.Дар асри 18 маркази аслии хонигарии Қуқанд буд, ки беш аз дигар минтақаҳои Осиёи Марказй аҳоли дошт.Дар миёнаҳои асри 19 Русия тасарруфи Осиёи Марказиро маҳз аз ҳамин водй шуруъ намуд.
Водии Фарғона дар ибтидои вуруди истеъморгарони Русияи подшоҳй, ба маркази муқовимат алайҳи тачовузгарони хоричй табдил шуд.Дар соли 1875 дар ин чо шуриши бузурге алайҳи хокимони рус ба вуқуъ пайваст, ки баъдан бераҳмона саркуб шуд ва мучиби барҳамхурдани хонигарии Куқанд гардид.
Дар даврони баъд аз пирузии "инқилоби Октябр",соли 1917 дар Русия ва густариши он ба мустамликаҳои Русия, низ водии Фарғона саҳнаи зуҳури аввалин гуруҳҳои муқовимат гардид, ба гунае, ки дар соли 1919 дар ин чо 40 дастаи бузурги муборизон фаъолият мекарданд.
Тавре ишора шуд,бар асоси марзбандиҳои замони Шуравй, ки ҳамчунон эътибор дорад, водии Фарғона дар байни се чумҳурии Точикистон, Узбакистон ва Қирғизистон тақсим шудааст. Ин марзбандй, ки бар асоси ба истилоҳ "принсипи ленинии ҳалли масъалаҳои миллй" сурат гирифта буд, ба баовари таҳлилгарон, заминаро барои вуқуи низоъҳои миллй фароҳам кардааст. Вучуди маҳдудаҳои ақалияти узбакҳо дар қаламрави Қирғизистон ва точикҳо дар қаламрави Узбакистон ва Қирғизистон тасдиқе бар ҳамин гуфтаҳост.
Дар соли 1989 дар вопасин солҳои ҳаёти Иттиҳоди Шуравй, вилояти Андичон дар водии Фарғона ба маркази даргириҳои қавмй табдил шуд.Ин руйдод, ки барои Иттиҳоди Шуравй ғайриқобили тасаввур буд, даҳҳо кушта ва захмй бар чой гузошт ва дар пайи он ақалиятҳои туркҳои месхетй тавассути миллигароёни узбак аз хонаву кошонаи худ ронда шуданд. Ин рухдод пешгуиҳо дар мавриди шикананда будани субот дар водии Фарғонаро то ҳадде тасдиқ намуд.
Аз суи дигар , дар баҳори соли 1990 дар вилояти Ош , чумҳурии Қирғизистон созмони ғайрирасмии "Адолат" ва ба дунболи он созмони "Ош аймоғй" таҳаррукоти худро густариш доданд. Ҳадафи аслии ин созмонҳо ҳифз ва густариши забон, фарҳанг ва одобу русуми аҳолии узбакзабони ин вилоят буд.
Ба тадрич раҳбарии "Адолат" ба самти қавмгаройи мутамоил шуд, вале "Ош аймоғй" бекифоятй дар раванди созиш ва гуфтугуро аз худ ба намоиш гузошт.Дар моҳи майи соли 1990 чавонони қирғиз тақозо намуданд,ки заминҳои колхоз ба онон вогузор шавад. Ин дархост тавассути ҳокимони маҳаллй, ки умдатан қирғиз буданд ичро шуд, аммо каме баъд тасмим дар ин маврид беэътибор эълом шуд. Моҳи июн аввалин руёруиҳо миёни узбакҳо ва қирғизҳо дар масъалаи замин ба вуқуъ пайваст.Баъдҳо ин руйдод бо номи "фочеаи Ош" дар таърихи таҳаввулоти Осиёи Марказй сабт шуд.
Водии Фарғона дар соли 1991 шоҳиди ошубҳои Намангон ва дар соли 2005 саҳнаи қатлиоми тазоҳуркунандагон дар Андичон буд. Ва ахиран 25-26 майи соли 2009 нооромиҳо дубора ба суроғи водии Фарғона омаданд ва ин минтақа аз Осиёи Марказй барои аввалин бор ҳамлаи маргталабонаро шоҳид буд.


Мавқеияти водии Фарғона барои чумҳуриҳои Осиёи Марказй


Нигоҳе ба вазъияти кунунии минтақа баёнгар аз он аст, ки ҳамаи вилоятҳои водии Фарғона барои чумҳуриҳои худ аз аҳамияти вижае бархурдоранд ва дар ҳаёти иқтисодй - ичтимойи нақши муҳиме ичро мекунанд. Дар вилоятҳои Намангон,Фарғона ва Андичон 27,2% аҳолии Узбакистон зандагй мекунад, дар вилояти Ош ва бахшҳои дар водии Фарғона будаи вилоятҳои Чалолобод ва Боткан 51 % аҳолии Қирғизистон ва дар вилояти Суғд 17,7 дар сад аз аҳолии Точикистон зиндагй мекунад. Аз суи дигар дар водии Фарғона вазъиаяти чолиби таваччуҳи геополитикй шакл гирифтааст: Узбакистон бахши умдаи заминҳои кишоварзй ва аҳолии ин минтақа, Қирғизистон куҳҳо ва манбаъҳои обй ва Точикистон танҳо роҳи оҳане, ки водии Фарғонаро ба чаҳони хорич пайванд мекунад, дар ихтиёр доранд.
Имруз водии Фарғона дар гири мушкилоти зиёде аст, ки бино ба таъбири коршиносон "заминасози" бесуботиҳои оянда хоҳанд шуд.Чануби Қирғизистон ва вилояти Фарғонаи Узабкистон минтақаҳои фақрнишин дар кишварҳои худ ба ҳисоб мераванд. Ҳарчанд вилояти Суғд (Точикистон) дар замони Шуравй минтақаи саноатй ва пешрафта буд, аммо тайи солҳои истиқлоли Точикистон сатҳи зиндагй дар ин чо ба шиддат пойин омад. Бар асоси омори Бонки чаҳонй дар соли 2003 64 % аҳолии ин вилоят зери хати фақр зиндагй мекарданд ва имруз вазъ тағйири чандоне накардааст. Гузоришҳои ниҳодҳои байналмилалй баёнгар аз ин аст, ки дар минтақаҳои рустойии водии Фарғона қашшоқй ру ба густариш аст ва талошҳои мақомоти маҳаллй барои муқобила бо ин падидаи номатлуб, номуваффақ будааст. Дар канори ин, бекорй ки ҳамасола садҳо чавонро ба доми худ мегирад, ба густариши фақру камбағалй мусоидат кардааст. Дар қисмати точикистонии водии Фарғона 27 % аз афроди аз 18 сола боло бекоранд.Дар бахшҳои узбакистонй ва қирғизистонии водй мизони бекорй каме пойинтар аз ин аст, бекорй махсусан дар миёни занон бедод мекунад. Аз чумла бар асоси оморҳои 1 марти соли 2006 60 % аз бекорони вилояти Суғдро занон ташкил медоданд.
Иқтисоди водии Фарғона бар пояи кишоварзй аст.
Нуктаи чолиби таваччуҳ дар гузоришҳои расонаҳои ғарбй, ишора ба водии Фарғона ба унвони минтақаи нооромиҳои оянда дар Осиёи марказй мебошад. Албатта ин барои аввалин бор нест, ки таваччуҳи Ғарб ба водии Фарғона чалб мешавад. Дар даврони баъд аз фурупошии Иттиҳоди Шуравй борҳо дар гузоришҳо ва санадҳои нашрнамудаи ниҳодҳои ғарбй аз чумла Иёлоти Муттаҳида Амрико аз водии Фарғона ба унвони конун ва маркази низоъҳои оянда дар Осиёи Марказй ёд шудааст.
Ба назар чунин мерасад, ки ишора ба водии Фарғона амре тасодуфй набуда, сиёсати барномарезишудае аст, ки тавассути хадамоти махсуси кишварҳои ғарбй ба саркардагии Амрико дунбол мешавад. Зеро ин води дар се чумҳурии - Узбакистон, Точикистон ва Қирғизистон доман паҳн кардааст ва тасаллут бар он ба маънии дар ихтиёр доштани набзи фаъолиятҳо дар ин се чумҳурй таъбир мешавад.