Ҳошияҳои сафари Лавров ба Узбакистон

Нигоҳе ба раванди равобит миёни Маскав ва Тошканд баёнгар аз ин воқеият аст, ки Узбакистон дар мавридҳои барои худ зарурй ру ба Маскав оварда ва аз ҳимоят ва пуштибониҳои Кремл барои пешбурди сиёсатҳои хеш ба наҳви аҳсант истифода кардааст.Чунин коре ба вижа баъд аз ҳодисаҳои Андичон дар моҳи майи соли 2005, замоне ки давлати Тошканд дар пайи қатли оми тазоҳуркунандагон мавриди маҳкумияти мачомеи байналмилалй қарор гирифт, ин Маскав буд, ки бо ҳимоятҳои бедареғи хеш бақои сиёсии давлати Тошкандро тазмин кард.Он замон Иттиҳодияи Аврупо ва Амрико бо ба коргирии таҳримҳо алйҳи Узбакистон, бар он шуданд, ки давлати Ислом Каримовро водор ба эътирофи ҳақи мухолифин кунанд ва таҳқиқоти мустақилона дар мавриди ҳодисаҳои Андичон анчом диҳанд. Аммо Маскав аз ин фурсат барои амалй кардани сиёсатҳои хеш дар Узбакистон кор гирифт ва чойгоҳу нуфузи заифшудаи хеш дар ин кишварро мучаддадан эҳё кард. Албатта ин раванд то соли 2008 давом кард ва дар пайи оддй шудани равобит миёни Узбакистон ва Ғарб, Каримов дубора дар пйи фосила гирифтан аз Маскав баромад.
Инак аз сафари ахири Сергей Лавров, вазири умури хоричаи Русия ба Тошканд, ки рузҳои 21-22 декабри соли чории анчом шуд, бармеояд, ки ду кишвар мучаддадан ниёз ба ҳам пайдо кардаанд.Бадеҳист ки дар чунин маврид ҳарфи аввалу охир бештар ба Тошканд аст.Ҳарчанд Маскав нигарони наздикии беш аз ҳади Узбакистон ба Ғарб, ба вижа Амрико аст ва талош мекунад пеши роҳи ин равандро боздорад, аммо ин ниёзҳои Тошканд ба тарафи муқобил ҳастанд, ки дар тасмимгириҳо муассир хоҳанд буд. Дар марҳлаи кунунй ниёзи Тошканд ба Русия ба баргузории интихоботи порлумонй дар Узбакистон (якшанбеи 27 декабр)бармегардад. Аз раванди омодагиҳо ба ин интихобот ва натичаҳои назарсанчиҳои анчомшуда бармеояд, ки аз «шаффофият» дар ин интихобот хабаре нест ва тақрибан натичаҳои он аз ҳоло маълуманд.Бар асоси назарсанчии маркази «Ичтимоий фикр» (Афкори ичтимои), ки дар тамоми манотиқи Узбакистон анчом шуд,ҳизбҳои халқй-демократй ва либерол-демократ пешсафанд. Дар ин назарсанчй 29,4 дарсад аз ҳизби халқй-демокрай, 21,1 дарсад аз ҳизби либерол-демократ, 13,5 дарсад аз ҳизби сотсиал-демократи «Адолат» ва 7,1 дарсад аз ҳизби демократ ҳимоят намудаанд. Дар интихоботи порлумонии рузи 27 декабр чор ҳизби сиёсии фаъол дар Узбакистон, ки чонибдорони сиёсатҳои давлат мебошанд, ширкат доранд.
Давлати Тошканд аз ҳоло медонанд, ки баргузории интихоботи порлумонй мавриди интиқодҳои шадиди кишварҳои ғарбй қарор хоҳад гирифт, аз ин ру бо наздикшавии зоҳирй ба Маскав, саъй мекунад қабл аз ҳар гуна вокунишҳо дар мавриди интихобот, ҳимоятҳои Маскавро тазмин кунад.Бо таваччуҳ ба ин сафари ахири вазири умури хоричаи Русия ба Маскав аз ҳамин зовия қобили тааммул ва арзёбй аст. Дар ин сафар тарафҳо дар чорчуби урфи дипломатй, бар тавсаьа ва таҳкими ҳарчй бештари ҳамкориҳои дучониба таъкид карданд. Вазири хоричаи Русия барои чалби эътимоди ҳарчй бештари Тошканд тайи суханронй дар донишгоҳи иқтисод ва сиёсати байналмилали Тошканд, аз мавзеи Узбакистон дар баҳрабардорй аз манобеи обии Осиёи Марказй ҳимоят кард.Сергей Лавров гуфт, кишварҳои Осиёи Марказй дар ростои баҳрабардорй аз манобеи гидроэнергетикии минтақа бояд ба мавозеи қобили қабули ҳамаи кишаврҳо даст ёбанд. Чунин суханоне ҳимояти Маскав аз манофеи Узбакистон дар баҳси оби Осиёи Марказй мебошад ва ин такрори суханонест, ки Димитрий Медведев, раиси чумҳури Русия дар сафари худ ба Тошканд (ибтидои соли чории мелодй) гуфта буд.
Дигар мавзуе, ки Тошкандро ба ҳимоятҳои Маскав ниёзманд кардааст, дархости чанд тан аз аъзои Палатаи намояндагони Амрико аз намояндагии тичории ин кишвар дар мавриди ба коргирии таҳримҳои тичорй алайҳи Узбакистон аст. Қарори маълум рузи 9 декабр панч тан аз аъзои Кунгураи Амрико бо ирсоли номае аз мақомоти Вошингтон хостанд ба иллати суиистифода аз неруи кории кудакон дар Узбакистон, алайҳи давлати Тошканд таҳримҳои тичорй чорй шавад. Ҳарчанд ба далели ниёзи Амрико ба ҳамкориҳои Узбакистон барои амалй кардани ба истилоҳ барномаҳои зидди терор дар Афғонистон, давлати Барак Обама то кунун ба ин нома вокунише нишон надодааст,аммо Узбакистон талош дорад «илочи воқеаро қабл аз вуқуъ» анчом диҳад.
Дар мачмуъ сафари Сергей Лавров, вазири корҳои хоричаи Русия ба Узбакистон бори дигар нишон дод, ки дар бозиҳои дипломатй тарафи баранда Тошканд аст. Русия зоҳиран муваффақ шуд, ки чойгоҳи худ дар бозори энержии Узбакистонро ҳифз кунад, аммо дар Маскав кайҳо ба ин ҳақиқат пай бурдаанд, ки Узбакистон кишвари мавриди эътимод нест ва метавонад дар ҳар мақтаъ, бо таваччуҳ ба шароит мавзеи худро тағйир диҳад. Бо ин ҳол Кремл чорае чуз канор омадан бо хостаҳои Ислом Каримов надорад ва чунин вазъ то замоне идома хоҳад дошт, ки таҳдиде алайҳи субот ва амнияти Узбакистон шакл гирад.

Матбуоти Русия точиконро таҳқир мекунанд

Суханони раиси чумҳури Точикистон дар дидори чамъе аз намояндагони расонаҳои иттилоотии ин кишвар, бозтоби густурдае дар доираҳои расонаи ва хабарй Русия пайдо кард.Эмомалй Раҳмон дар ин мулоқот, ки рузи 8 декабр баргузор шуд, аз чумла аз амалкарди ҳамтои узбаки худ интиқод ва бино ба навиштаи нашрияҳои русй, зимнан ишора намуд, ки ба Ислом Каримов дар яке аз руёруиҳои лафзй таъкид кардааст, ки Самарқанду Бухороро бозпас мегирем.
Ин суханони раиси чумҳури Точикистон фурсти муносибе шуданд барои доман задан ба суитаблиғот ва таъсиргузорй бар равобити кишварҳои ҳамсоя, ҳамчунин таҳқиру тавҳини миллати точик ва шахси раиси чумҳури ин кишвар. Банда ҳаргиз қасди вакили мудофеъ шудан барои шахси Эмомалй Раҳмонро надорам. Барои ин кор ниҳодҳои қонунй фаъолият мекунанд. Аммо матлаби сойти интернетии Сегодня. ру маро ба навиштани ин сатрҳо водошт. Дар ин мақола, ки «Рахмон в поход собрался» унвон дорад, рафтори раиси чумҳури Точикистон накуҳиш ва аз Маскав дархост шудааст барои сари чояш шинондани Раҳмон вориди амал шавад ва аз қартаи муҳочирони корй истифода кунад.
Муаллифи ин мақола дар арзёбии худ ба ин натича мерасад, ки ин амалкарди раиси чумҳури Точикистон бо таҳрики Амрико сурат гирифтааст ва амрикоиҳо бо додани пул ба Раҳмон ва ё умеди табдил шудани вай ба шахсияти таърихй, уро ба ин кор водоштаанд. Нуктае, ки дар ин чо чалби тавччуҳ мекунад, истифодаи муаллифи мақола аз вожаи «бахшиш» аст. Ин вожа дар Афғонистон ба маънии «туҳфа», «подош» истифода мешавад. Аз ин чо бармеояд, ки муаллиф эҳтимолан аз хабарчинҳои даврони шуравй дар Афғонистон бошад ва фаромуш кардааст, ки вожаи «бахшиш» дар фарҳанги точикон корбурди тамоман дигаре дорад. Гузашта аз ин нависандаи мақолаи мазкур аз истилоҳи «афғоникардани» авзои минтақа сухан гуфтааст, ки таҳқире ошкор ба мардуми шарифи Афғонистон аст. Дар ин мақола зоҳиран аз он ибрози нигаронй шудааст, ки суханони раиси чумҳури Точикистон механизми ташаннучи авзоъро дар минтақа фаъол кард. Аммо худи муаллифи мақола аз ин тариқ моҳирона донаи нифоқу тафриқаи байниқавмиро пошидааст. Вай бо ёдоварй аз оғози сохтани неругоҳи Роғун, таваққуфи амалиёти сохт дар ин тарҳро ба «геноциди русҳо ва русзабонон» дар Точикистон вобаста мекунад ва ба таъбири худ бесалоҳиятии мардуми бумиро ёдрас мешавад.
Муаллифи мақолаи Сегодня. ру (Павел Аристархов) ба мавзуъ ба гунае пардохтааст, ки гуё Точикистон яке аз музофотҳои Федератсияи Русия аст. Вай менависад: «ангезаҳои империягии Раҳмон, ки бо пулҳои амрикойи таҳрик дода шудаанд, метавонанд гарон тамом шаванд, аз ин ру раҳбари точикро бояд фавран дар чояш шинонд».
Ин чо ҳамзамон ин пурсиш матраҳ мешавад, дар сурате ки мавзуи баҳс байни Точикистон ва Узбакистон аст, чаро ин нашрияи русй бо тамоми тавон ба ҳимоят аз Узбакистон бархостааст?
Зикри ин нукта ба маврид аст, ки мавзуи Самарқанд ва Бухоро, ду шаҳри таърихии точикон, доғи нангине дар таърихи муосири Осиёи Миёна аст.Имруз барои ҳамаи соҳибони ақл чун рузи рушан маълум аст, ки ин ду гаҳвораи фарҳангу тамаддуни точикон бо чи найрангу дасисаҳое ба Узбакистон фурухта шуданд. Агар дар чаҳони мутамаддини (цивилизованном мире)имруз зарае адолат бошад, бояд Самарқанду Бухоро ба соҳибони аслиашон баргардонда шаванд. Шояд бо гузашти замон ва бо руи кор омадани инсоне одил дар кишвари ҳамсоя, ин мавзуъ бо роҳҳои дипломатй ҳалли худро ёбад ва ин як амре ногузир аст. Зеро захираҳои нафту газ, ки имруз қартаи бурднок дар дасти Тошканд ҳастанд ва мазҳ ба ҳамин хотир қудратҳо бо поймол кардани қонунҳои адолат, аз манфиатҳои Тошканд пуштибонй мекунанд, абадй нестанд. Аммо имруз ҳеч кас дар Точикистон ҳозир нест(ҳамон гуна ки Сегодня.ру илқо мекунад), ба ин хотир ба кишвари ҳамсоя юриш кунад.
Бархе дигар расонаҳои русй низ тақрибан бо чунин руйкард ба ин мавзуъ пардохтаанд. Албатта ин мақомоти расмии точик ҳастанд, ки боястй дар ин робита эъломи мавзеъ намоянд, аммо бардошти муғризонаи бархе ба истилоҳ рузноманигорон аз фурсат, мавзуест ки ба суботу оромиш дар минтақа бармегардад. Дар ин робита зикри дидгоҳҳои Александр Рар, коршиноси аврупойии масоили Иттиҳоди давлатҳои мустақил ба маврид аст, ки мегуяд, дар шароити кунунй вогаройи ба нафъи ҳеч як аз кишварҳои минтақа нест. Ин коршиноси олмонй муътақид аст, ки ба танҳои ҳеч як аз кишварҳои Осиёи Марказй қодир ба ҳалли масоили пеши ру нестанд.
Бо ин вучуд, доираҳое дар минтақа ва берун аз он вориди амал шудаанд, ки дар Осиёи Миёна нооромиҳоро созмондиҳй кунанд.Барои ин доираҳо дар чони ҳам афкандани ду кишвари ҳамсоя аслитарин ҳадаф аст, то аз ин тариқ ҳамон сиёсати санчидашудаи «тафриқа андозу ҳукумат кун»-ро дунбол кунанд ва обро гил намуда моҳй гиранд. Аз ин ру ин миллатҳои минтақа ҳастанд, ки бо хунсо кардани чунин барномаҳо, бояд суботу амниятро дар хонаи худ ҳифз кунанд.

Узбакистон ва фраксиюни экологй дар порлумон

Узбакистон дар ҳоле ба интихоботи порлумонии 27 декабр омода мешавад, ки дар порлумони ояндаи ин кишвар 15 курсй барои «Ҳаракати экологии Узбакистон» дар назар гирифта шудааст.Яъне сарфи назар аз натоичи интихобот, 15 намоянда аз наҳзати мазкур вориди порлумони ин кишвар хоҳанд шуд. Дар шарҳи ин мавзуъ гуфта шудааст, ки «бо таваччуҳ ба аҳамияти мавзуи ҳифзи муҳити зист, саломати чомеа ва масоиле, ки ба манофеи кишвар ва тамоми мардум бармегарданд» фраксиюни экологии порлумони оянда фаъолиятҳои худро анчом хоҳад дод.
Ин иқдоми давлати Тошканд баёнгар аз азми чиддии Узбакистон дар пайгирй ва аммо агар саҳеҳтар бигуем, дар руёруйи бо сохтани неругоҳҳои барқи обй дар Қирғизистон ва Точикистон мебошад.Қарори маълум ахиран мақомоти узбак дар сатҳҳои мухталиф иддао мекунанд, ки сохти неругоҳҳои барқи обй дар болооби рудхонаҳо, яъне дар Қирғизистон ва Точикистон таҳдиде чиддй ба муҳити зист ва амнияти минтақа маҳсуб мешавад.Ин таҳаррукот дар шароите, ки Қирғизистон ва Точикистон бо тарроҳй ва ба марҳалаи ичро гузоштани барномаҳои миллй, сохтани неругоҳҳои азими барқи обиро дунбол мекунанд, беш аз ҳар замони дигаре шиддат гирифтааст. Ба вижа тайи ду соли ахир, мақомоти Узбакистон бо истифода аз нишастҳои мухталифи минтақайи ва чаҳонй, бар он шудаанд, кишварҳои дахлдор ва ниҳодҳои марбутаро мутақоид намоянд, ки сохтани неругоҳҳои «Қамбар ота» ва «Роғун» дар Қирғизистон ва Точикистон хилофи муқаррароти байналмилал буда, минтақаро дар маърази таҳдидҳои ғайриқобили пешбинй қарор медиҳанд. Дар ҳамин росто Тошканд то ин дам тавонистааст дар ду тарҳи муҳими Точикистон монеъ эчод кунад: Чинро аз сохтани неругоҳҳо дар рудхонаи Зарафшон ва ширкати «РусАл»-ро аз такмили неругоҳи «Роғун» мунсариф кард. Дар мавриди неругоҳи «Қамбар ота» низ фазосозиҳое анчом дод, ки то ҳадде дар барномаҳои такмили ин неругоҳ монеъ эчод кард. Охирин маврид аз иқдоми Узбакистон дар ростои монеътарошй дар раванди сохтани неругоҳҳо дар Қирғизистон ва Точикистон, суханронии Владимир Норов, вазири корҳои хоричаи ин кишвар дар нишасти Созмони амният ва ҳамкории Аврупо дар Афина - пойтахти Юнон 2 декабри соли чории милодй буд. Дар ин нишаст вазири корҳои хоричаи Узбакистон иддао кард, ки таҳдидҳои амниятй фақат терористон ва ё маводи мухаддир нест, балки таҳдидҳои экологй низ метавонанд суботу амнияти минтақаро халалдор кунанд. Вай иддао кард, ки дар қаламрави Созмони амният ва ҳамкории Аврупо таҳдидоти экологй ҳамасола дар ҳоли афзоиш ҳастанд.Ин мақоми узбак бо ишора ба фалокат дар неругоҳи Саяно Шушенски Русия (17 августи соли чорй) таъкид кард, ки такрори чунин ҳодиса дар неругоҳҳои Қирғизистон ва Точикистон дур аз эҳтимол нест.
Давлати Тошканд бо таъсиси фраксиюни экологй дар порлумон, чандин ҳадафро дунбол мекунад. Аввал ин ки чабҳаи мубориза бо тарҳҳои гидроэнергетикии ду кишвари ҳамсояро тақвият ва бо пешниҳоди қарорҳои порлумонй ба ниҳодҳои байналмилалй, қонунмандии иқдомоти худро дар он чи ки ҳифзи муҳити зист тавсиф мекунад, бештар асоснок кунад. Дуввум, гардонандагони сиёсатҳои Узбакистон бар ин боваранд, ки бо фаъол кардани фраксиюни экологй дар порлумон, нишондиҳандаи коройии мачлиси худро боло баранд ва ҳамзамон ин паёмро ба мардум илқо кунанд, ки намояндагони мардумй аз батни чомеа буда, бар манофеи умум меандешанд.Саввум, бо доғ кардани масъалаҳои экологй, зеҳни мардумро машғул дорад ва афкори умумиро дар дохили кишвар ва хорич аз он аз масоили муҳиме назири риояти меъёрҳои демократй ва озодиҳои шаҳрвандй, ки Тошкандро ҳамеша дар маърази интиқодҳои шадид қарор додааст, дур кунад. Ва чаҳорум ин ки бо ҳар роҳи мумкин дастёбии ду кишвари ҳамсоя ба истиқлолияти энержиро ба таъхир андозад.
Гуфтан ба маврид аст, ки «Ҳаракати экологии Узбакистон» тобистони соли 2008 дар авчи ироаи тарҳҳои гидроэнергетикй дар Қирғизистон ва Точикистон таъсис шуд. Раиси ин ҳаракат Бурй Алихонов, раиси собиқи кумитаи ҳифозати табиат, мебошад.Бино ба гузориши кумиссиюни марказии интихоботи Узбакистон «Ҳаракати экологии Узбакистон» ҳамроҳ бо аҳзоби халқй-демократй,миллй-демократй,сотсиал-демократии «Адолат» ва ҳизби либерал-демократ ичозатномаи ширкат дар интихоботи порлумонии 27 декабрро дарёфт карданд.Аммо мухолифони аслии давлати Ислом Каримов ҳизбҳои «Эрк» ва «Бирлик», ки умдатан дар хорич аз кишвар фаъолият мекунанд ҳақи ширкат дар ин интихоботро надоранд.Зеро тибқи конуни интихоботи Узбакистон, яке аз шартҳои ҳузур дар рақобатҳои интихоботй он аст, ки афрод бояд на камтар аз 5 соли охир дар қаламрави ин кишвар кор ва зиндагй карда бошанд.То ин дам 517 нафар номзад сабти ном шудааст, ки 135 нафар аз ҳизби либерал-демократ, 134 нафар аз ҳизби халқй-демократй, 125 нафар аз ҳизби миллй-демократй ва 123 нафар аз ҳизби сотсиал-демократ мебошанд. Бо таваччуҳ ба ин ки ҳамаи ҳизбҳои ҳозир дар интихобот аз сиёсатҳои давлат пайравй мекунанд, Тошканд бидуни ҳеч ташвиш ба интихобот меравад.
Иқдоми Узбакистон дар таъсиси фраксиюни экологй дар порлумон, вокунишҳоеро дар минтақа дар пай дошт.Аз чумла дар Точикистон ҳизби сотсиал-демократй эълом кард, ки дар қиболи иддаоҳои Узбакистон ҳимояти ҳуқуқии тарҳи сохтани неругоҳи «Роғун»-ро бар уҳда хоҳад гирифт.Раҳматулло Зоиров, раиси ин ҳизб рузи 8 декабр гуфт, ҳизби сотсиал-демократй, ки дар сафҳои худ теъдоди қобили таваччуҳе аз ҳуқуқшиносони зубдаро гирд овардааст, ин тавоноиро дорад, ки дар арсаҳои байналмилалй дар муқобили иддаоҳои Узбакистон биистад ва аз тарҳи неругоҳи «Роғун» ҳимояти қонунй ба амал оварад.
Давлати Точикистон ҳануз дар қиболи пешниҳоди ҳизби сотсиал-демократ вокунише нишон надодааст, аммо ин таҳаввул баёнгар аз он аст, ки дар Осиёи Марказй чанги дипломатй бар сари мавзуи баҳрабардорй аз манобеи обй дар ҳоли густариш аст.

Узбакистон ба набарди дипломатй дар Дания омода мешавад

Дар шароите, ки Остона талош дорад бо баргузории нишастҳои ру дар ру ба мушкилоти минтақайи расидагй ва чиҳати ҳаллу фасли масоили мавчуд дар равобити байни кишварҳои Осиёи Марказй роҳкорҳое пайдо кунад, Тошканд бо гирифтани мавзеи «кишвари бартар» дар пайи он аст масоили минтақайиро ба арсаҳои байналмилалй кашонад ва ин масоилро ба нафъи худ ва нодида гирифтани манофеи дигарон ҳал намояд.Суханони Владимир Норов, вазири корҳои хоричаи Узбакистон дар ҳафтдаҳумин нишасти Шурои вазирони хоричаи кишварҳои узви Созмони амният ва ҳамкории Аврупо дар Афина (пойтахти Юнон)аз ҳамин зовия қобили баррасй ва арзёбй аст.Вазири корҳои хоричаи Узбакистон гуфт, кишвараш барои анчоми баррасиҳои байналмилалии тарҳҳои гидроэнергетикии Осиёи Марказй, ҳамчунон исрор хоҳад кард.Вай афзуд, фақат баъд аз арзёбиҳои коршиносй таҳти сарпарастии Созмони миллали мутаҳид сохтани неругоҳҳои барқи обй дар ин минтақа имконпазир хоҳад буд.
Мақоми узбак таъкид кард: «Имруз таҳдидоти экологй дар нуқоти мухталифи қаламрави Созмони амният ва ҳамкории Аврупо ба мушоҳида мерасад.Ин таҳдидот на фақат дар тағйири обу ҳаво хулоса мешавад, балкй ба вуқуъи ҳодисаҳои ғайри қобили пешбинй низ бармегардад. Аз ин ру сохтани неругоҳҳои бузург метавонад тавозуни экологиро дар минтақа ба ҳам бизанад».
Тазаккур додан ба маврид аст, ки мақомоти Тошканд баъд аз ҳодиса дар неругоҳи Саяно-Шушенски Русия (17 августи соли чорй), ки мучиби вайрон шудани садди ин неругоҳи азим шуд, сару садоҳоро дар мавриди такрори чунин ҳодисаҳое дар Қирғизистон ва Точикистон беш аз ҳар замони дигаре зиёд карданд. Албатта, ин нукта ғайриқобили инкор аст, ки дахолатҳои Узбакистон дар тарҳҳои гидроэнергетикии Точикистон ва Қирғизистон тайи солҳои охир ба ҳукми одати маъмулй дар сиёсатҳои давлатмардони Тошканд дар омадааст. Дар ҳамин росто ахиран Сергей Жигарёв, мудири ширкати саҳомии «Гидропроект»-и Узбакистон муддайи шуд, ки бар асоси тарҳҳои 20 соли қабл сохтани неругоҳҳо чинояти соддалавҳона аст.Вай мегуяд тарҳи сохти неругоҳи «Роғун» дар соли 1978 таҳия шудааст ва посухгуи меъёрҳои имруз нест.Ин масъули узбак дар мавриди тарҳи неругоҳи «Қамбарота» дар Қирғизистон низ иддао кард, ки тарҳи ин неругоҳ таҳти шиори «зудтар ва арзонтар» таҳия шуда,мавриди эътимод нест.
Имрузҳо низ дар остонаи баргузории нишасти Копенгаген, ки ба баррасии тағироти обуҳавойи дар чаҳон ихтисос дорад, дипломатияи узбак бо овозапароканй дар мавриди он чи оқибатҳои номатлуб ва фочеъабори зистмуҳитии сохтани неругоҳҳо дар Точикистон ва Қирғизистон мегуяд, дар пайи чалби назари чомеаҳои байналмилалй ва ниҳодҳои марбута ба мавзеъҳои Тошканд аст. Дар ин робита вазири хоричаи Узбакистон аз минбари Созмони амният ва ҳамкории Аврупо гуфт, сохтани неругоҳҳои барқи обй дар доманакуҳҳои Помир ва Тёншон, ки манотиқи зилзилахез маҳсуб мешаванд, оқибатҳои фочеаборе барои минтақа ба ҳамроҳ хоҳад дошт.
Чудо аз ин, мақомоти узбак дар сатҳҳои мухталиф тамоми талошҳои худро ба кор гирифтаанд, то бо ҳар роҳи мумкин монеъ аз сохтани неругоҳҳои барқи обй дар Точикистон ва Қирғизистон шаванд. Дар ин замина то ин дам Тошканд то ҳадде муваффақ будааст. Аз чумла тавонист ширкати РусАл-ро аз мушорикат дар сохтани неругоҳи Роғун мунсариф кунад ва ичрои қарордоди Чин бо Точикистон дар мавриди сохтани неругоҳҳо дар рудхонаи Зарафшонро ба ҳолати муаллақ дароварад.
Аммо акнун ба назар мерасад Узбакистон ба таври чиддй бар он шудааст аз фурсати пеш омада, яъне нишасти зистмуҳитй дар Дания, ниҳояти истифодаро кунад ва созмонҳои марбутаи байналмилалиро мутақоид кунад, ки сохтани неругоҳҳои Роғун ва Қамбарота чизе чуз фочеъа ба ҳамроҳ нахоҳанд дошт.Бо ин ҳол саволе ки матраҳ мешавад ин аст, ки Узбакистон бо чунин руйкард чи ҳадафҳоеро дунбол мекунад? Таҳлилгарон дар посух ба ин пурсиш муътақиданд, ин сиёсат баргирифта аз ангезаҳои қудратталабии Тошканд дар минтақа аст ва бо тарҳи чунин иддаоҳо дар пайи он аст набзи фаъолиятҳо дар бахшҳои ҳассос дар Осиёи Марказиро ба даст бигирад. Аз суе Тошканд аз он бим дорад, ки ду кишвари ҳамсоя ба истиқлолияти энержй мушарраф шуда, аз вобастагй ба газу барқи узбак раҳо хоҳанд шуд. Ва саввум, бо сохтани обанборҳо имкони танзими оби рудхонаҳо фароҳам шуда, ҳамсоягон низ метавонанд дар қиболи амалкарди Тошканд - қатъи чараёни газ ё барқ - вокуниш нишон диҳанд.
Дар чунин шароите Бишкек ва Душанбе бо нодида гирифтани вокунишҳои Тошканд, тарҳҳои муҳими гидроэнергетикии худро дунбол мекунанд. Дар Душанбе Роғун тарҳи миллй эълом шуда, раиси чумҳури Точикистон аз мардуми кишвараш даъват кард, ки барои такмили ин тарҳ бо харидани саҳмияҳо фаъолона мушорикат кунанд.Қирғизистон низ бо анчоми инфичорҳои бузург такмили садди Қамбаротаро идома медиҳад ва аз Русия дархост кард, ки сармояи ваъда додааш барои ин неругоҳро дар ихтиёри Бишкек қарор диҳад.
Ба ҳамин тартиб, Узбакистон дар шароите ба набарди дипломатй бо ҳамсоягони худ аз тариқи минбари нишасти Копенгаген омода мешавад, ки бархе расонаҳои интернетй аз барномаҳои қудратталабонаи ин кишвар дар Осиёи Марказй сухан мегуянд.Аз чумла гуфта мешавад, ки давлати Тошканд барои тақвияти артиши худ ба қавитарин артиш дар минтақа, барномаи вижаеро руи даст гирифтааст. Ислом Каримов, раиси чумхури Узбакистон дар 17-умин солгарди таъсис артиши Узбакистон (январи 2009) бори дигар бар ин масъала таъкид кард. Ин барнома ҳузури Узбакистон дар созмонҳои минтақайиро чандон созгор бо манофеи ин кишвар намедонад, зеро ҳар узвият вазифа ва масъулиятҳоеро ба ҳамроҳ дорад. Узбакистон бар он аст, ки равобит бо ҳамсоягонро ба таври дучониба танзим кунад, на аз тариқи ниҳодҳои минтақайи, ки умдатан таҳти нуфузи Русия ё Чин ҳастанд.
Пушида нест, ки ҳадафи аслии Тошканд таҳти савол қарор додани тарҳҳои гидроэнергетикии Точикистон ва Қирғизистон аст ва ҳадди ақали хостаҳояш он аст, ки садҳо дар ин ду кишвар тибқи майлу иродаи Тошканд сохта шаванд.Ба илова, давлати Узбакистон бо анчоми бозрасиҳои байналмилалии неругоҳҳои фаъол дар ин ду кишвар, мехоҳад фаъолияти ин неругоҳҳоро низ маҳдуд кунад.
Воқеият он аст, ки имруз масъалаи истифода аз рудхонаҳои муштарак дар робитаҳои байнихамдигарии кишварҳои Осиёи Марказй соя афканда, ононро дар сангарҳои муқобили ҳам қарор додааст. Албатта дар ин қазия нақши кишварҳои фароминтақайи кам набудааст. Аз чумла Русия аз як тараф мегуяд дар масъалаи баҳрабардорй аз манбаъҳои гидроэнергетикии Осиёи Марказй, аз манфиатҳои Тошканд ҳимоят хоҳад кард, аз суи дигар барои мушорикат дар сохтани неругоҳҳо дар Қиргизистон ва Точикистон эъломи омодагй мекунад. Ин амр боис шудааст, ки беэътимодй ба Маскав дар миёни сарони Осиёи Марказй беш аз пеш афзоиш ёбад. Бокй мондани маркази низомиёни амрикойи дар Қиргизистон таҳти пушиши "маркази боркашонии тронзитй" ва ручуи Точикистон ба сармоягузориҳои мухталиф барои такмили неругоҳи Роғун, аз ҳамин зивия қобили тааммул ва андеша аст.
Акнун ин пурсиш матраҳ мешавад, ки агар Душанбе ва Бишкек бо нодида гирифтани вокунишҳои Тошканд, барномаҳои сохтани неругоҳҳои барқи обиро дунбол кунанд,оё Узбакистон даст ба иқдомҳои дигаре хоҳад зад? Ин савол дар ҳоле, ки бино ба навиштаи сойти интернетии REGNUM, Узбакистон ҳатто бе анчоми бозрасиҳои байналмилалй низ ба сохтани неругоҳҳо дар Точикистон ва Қирғизистон мухолифат хоҳад кард, бештар аҳамият пайдо кардааст.

Чанги лафзй миёни Узбакистон ва Точикистон

Чанде қабл, дар солрузи истиқлоли Узбакистон сафири ин кишвар дар Душанбе дар суҳбат бо хабарнигорон аз беҳбуди равобит миёни ду кишвари ҳамсояи Точикистон ва Узбакистон сухан гуфт.Шоҳқосим Шоҳисломов бо ишора ба баргузории нишасти кумиссиюни муштараки байнидавлатии ҳамкориҳои иқтисодй - тичории Узбакистон ва Точикистон, ки баъди як таъхири шашсола доир гардид, раванди ҳамкориҳои Душанбе-Тошкандро мусбат арзёбй кард.Вай дар бораи ҳалли масъалаҳои марбут ба таъйини хати марзи миёни ду кишвар ва ичрои тавофуқномаҳои баимзорасида низ ҳарфҳои хуб ва умедворкунанда гуфт.
Суханони сафири Узбакистон доираҳои коршиносй дар Точикистон ва минтақаро дар мавриди ояндаи равобит миёни Узбакистон ва кишварҳои ҳамсоя, ба вижа Точикистон, то ҳадди зиёде хушбин карданд.Аммо иддае аз коршиносон ба суханони Шоҳисломов бо шаку шубҳа нигаристанд ва бо ишора ба руйкарди давлати Тошканд дар бархурд бо масоили минтақайи, хушбиниҳои сафири Узбакистон дар мавриди робита бо ҳамсоягонро як жести дипломатй дар рузи чашни ин кишвар арзёбй карданд.
Инак бо гузашти камтар аз ду моҳ аз нишасти хабарии сафири Узбакистон дар Душанбе, тахмину гумонҳои коршиносон дар мавриди бештар сард шудани равобити ду кишвари ҳамсоя чомаи амал ба бар карданд.Ин бор Шоҳисломов эълом кард, ки кишвараш аз аввали декабри соли чорй аз системаи воҳиди энержии Осиёи Марказй хорич хоҳад шуд. Албатта қабл аз ин кормандони бахши энержии Узбакистон хатҳои интиқоли барқ аз кишварашон ба Точикистонро бидуни огоҳ кардани тарафи точик, қатъ карданд. Бо ин кор Точикистон, ки тавассути ҳамин хатҳои интиқоли барқ ба системаи воҳиди энергетикии Осиёи Марказй васл буд, ба таври амалй аз ин система хорич шуд. Аз ин чо буд, ки масъулони точик эълом карданд, аз рузи 28 октябр узвияти худ дар системи мазкурро қатъ карданд.
Мавриди зикр аст, ки то ин дам Точикистон барқи вилояти Сурхондарёи Узбакистонро таъмин мекард ва Узбакистон ба ивази ин бахше аз вилояти Суғди Точикистонро бо неруи барқ таъмин менамуд.Сафири Узбакистон дар нишасти хабарии ахири худ эълом кард, ки бо такмили хати чадиди интиқоли барқи "Гузар-Сурхон", дигар ниёзе ба барқи Точикистон нест ва мо бо барқи худй вилояти Сурхондарёро таъмин мекунем.
Мақомоти узбак иддао доранд, ки яке аз сабабҳои хуручи ин кишвар аз системаи воҳиди энержии Осиёи Марказй истифодаи беравияи неруи барқ тавассути Точикистон аст, ки борҳо омили аз кор афтодани трансформаторҳо дар Узбакистон шудааст.Аммо тарафи Точикистон чунин иддаоҳоро рад ва онро фазосозиҳои Узбакистон унвон кардааст.
Ҳарчанд макомоти Тошканд хуручи ин кишвар аз системаи воҳиди энержии Осиёи Марказиро як иқдоми сирфан иқтисодй таъбир карданд, аммо вазорати хоричии Точикистон бо интишори баёнияе хуручи кишвари ҳамсоя аз системаи мазкурро иқдоми сиёсй таъбир кард.Ин матлаб дар нишасти хабарии муштараки масъулони вазорати хорича, вазорати энергетика ва ширкати Барқи точик рузи 25 ноябр унвон шуд.Мақомоти точик хуручи Тошканд аз системаи воҳиди энергетикиро иқдоме хилофи муқаррароти дипломатияи байналмилал арзёбй карданд.
Бо ин ҳол ба назар мерасад иқдоми Точикистон чиҳати такмили неругоҳи Роғун, ки Узбакистон аз мухолифони сарсахти сохтани он мебошад,сабаби аслии хуручи Тошканд аз системаи мазкур аст. Узбакистон бар ин бовар аст, ки хуруч аз системаи воҳиди энергетикии Осиёи Марказй гоме аст дар ростои таъмини истиқлолияти энержй ва ин ҳаққи мусаллами ҳар кишвар аст.Аммо профессор Виталий Бушуев, мудири пажуҳишгоҳи стротежии энержии Русия мегуяд, хорич шудан аз ин система як амали бехирадона ва фарчоми он бунбаст аст.
Акнун, бо хуручи Узбакистон аз системаи воҳиди энержии Осиёи Марказй, Точикистон наметавонад барқи харидорй шуда аз Туркманистонро ворид кунад.Чунин вазъе бидуни шак бар мушкилоти мардуми ин кишвар дар фасли сармои зимистон хоҳад афзуд.
Воқеият ин аст, ки тайи солҳои ахир бо далелҳои мухталиф равобит миёни ду кишвари ҳамсояи Точикистон ва Узбакистон ба сардй гароида, чанги лафзй миёни ду тараф ҳамвора ташдид мешавад.Боздошт ва мучозоти чосусони ду кишвар ба як руйдоде маъмулй барои сохторҳои амниятии Тошканд ва Душанбе табдил шудааст. Имруз садҳо тан аз шаҳрвандони ду кишвар ба чурми чосусй равонаи зиндон шудаанд. Ҳал ношуда боқй мондани масъалаҳое назири хатҳои марз, майдонҳои мина, ҳузури мухолифон дар қаламрави ин ё он кишвар, истифода аз рудхонаҳои фаромарзй ва ... бар равобити ду кишвари ҳамсоя соя афканда, авзои минтақаро ба суи ноамнй ҳаракат додааст.
Дар чунин шароит ин пурсиш матраҳ мешавад, ки: Чунин вазъе ба нафъи кй хоҳад буд? Албатта ба ҳеч вачҳ ба нафъи мардумони ду кишвар, ки аз муштаракоти фаровоне бархурдоранд ва қарнҳо дар канори ҳам зистаанд,нахоҳад буд.Ҳар ташаннуч ва ноамнй дар минтақа ба зиёни тамоми кишварҳо тамом хоҳад шуд ва ин қудратҳои хоричй ҳастанд, ки бо пуштибонии муваққатй аз ин ё он давлати бартар, ҳадафҳои худро дунбол мекунанд.Ҳар вақт ки таърихи масрафи ин давлат тамом шуд, дар пайи суқути он хоҳанд шуд.Ин ҳақиқатро таърих милёнҳо бор шоҳид будааст. Аммо имруз ғаразҳои сиёсии раҳбарони Осиёи Марказй ва ваъдаҳои пучи қудратҳои Шарқу Ғарб чашми воқеъиятбини онҳоро бастаанд. Ва ин амр на фақат ояндаи сиёсии ин раҳбарон, балкй суботи минтақаро дар ҳолае аз ибҳом қарор додааст.