Амрико дар Осиёи Марказй

 

 Иёлоти Муттаҳида Амрико бо тағйир дар нигариш ва сиёсатҳои худ дар қиболи кишварҳои Осиёи Марказй тасмим гирифтааст аз ин ба баъд таваччуҳи бештаре ба ин минтақаи стротежй хоҳад дошт.Албатта ин қабл аз ҳама ба ташдиди рақобатҳо миёни қудратҳои ҳозир дар Осиёи Марказй бармегардад, аммо аз суи дигар ба назар мерасад Ғарб дар садади он аст, нооромиҳои Афғонистонро ба тадрич ба ин минтақа мунтақил кунад, то битавонад аз ин тариқ аз ҳузури кишварҳое ки монеи ичрои аҳдофи ғарбиҳо мешаванд, бикоҳад. Дар ҳамин росто изҳороти вазири дифои собиқи Амрико қобили таамул аст. Доналд Ромсфелд ахиран дар китоби худ таҳти унвони "Ошкор ва пинҳон" навишт, "аз чумлаи иштибоҳоти дардовари мо дар сиёсати хоричй, андохтани Узбакистон ба оғуши Русия буд".Вазири дифоъи вақти Амрико дар ин китоби худ тазаккур медиҳад, ки мавзеъгирй дар қиболи амалкарди давлати Тошканд дар бархуд бо тазоҳуркунандагони андичонй, иштибоҳ буд ва ин амр мучиби фосила гирифтани Узбакистон аз Амрико ва бозгашти мучаддади у ба оғуши Русия шуд.Қарори маълум дар моҳи майи соли 2005 дар шаҳри Андичон мардуми тазоҳуркунанада, ки аз сиёсатҳои Каримов норозй буданд, тавассути неруҳои амниятй ва интизомии узбак қатлиом шуданд.Мақомоти узбак дар асосноккунии амалкарди худ, иддао карданд, ки тазоҳуркунандагон ифротиюни исломй буданд, аммо воқеият чизи дигар буд.
 Вазири собиқи дифои Амрико дар китоби худ тазаккур медиҳад, ки мавзеъгирии мо дар қиболи амалкарди зидди ҳуқуқи башари Тошканд боиси он шуд, ки Амрико аз минтақаи стротегии Осиёи Маркзй ронда шавед.Аз суи дигар дар моҳи ноябри соли 2005, баьд аз интиқодҳои Амрико аз саркуби мухолифон дар Андичон, Тошканд қарордоди ҳамкориҳои стротегй бо Маскав имзо кард. Ин амр боиси тақвияти дубораи Русия дар Узбакистон ва ихрочи Амрико аз ин кишвар шуд.Ромсфелд ёдовар мешавад, ки исрори мо ба риояти ҳуқуқи башар боис шуд, ки манофеи стротегии ва амнияти миллии Амрико латмадор шавад.Бо таваччуҳ ба ин, вазири дифоъи собиқи Амрико тавсия мекунад, ки дар мақтаи кунунй Иёлоти муттаҳидаи Амрико бояд сиёсати худро бештар руи манофеъи роҳбурдии худ мутамарказ кунад, то дифоъ аз ҳуқуқи башар ва риояти меъёрҳои демократй. Инак ба назар мерасад Амрико дар пайи тармими сиёсатҳои худ дар қиболи кишварҳои Осиёи Марказй бар омадааст.Сафари ахири Роберт Блейк,ёвари вазири хоричаи Амрико дар умури Осиёи Марказй ва Чанубй ба Осиёи Марказй, тасдиқе ба ҳамин дидгоҳ аст. Ин мақоми амрикойи бо қаноатмандй иброз дошт, ки тайи солҳои ахир ҳамкориҳо бо кишварҳои ин минтақа, ба вижа дар масоили марбут ба Афғонистон, натоичи хубе ба ҳамроҳ дошт.Блейк ки дар остонаи сафар ба Осиёи Марказй суҳбат мекард, иброз дошт, ки ҳамкориҳои мо бо ҳар як аз кишварҳои ин минтақа аз аҳамияти волое бархурдор аст ва сарони кишварҳо низ ин муҳимро дарк кардаанд. Рафту омадҳои мақомоти амрикойи ба кишварҳои Осиёи Марказй ва ҳамзамон бо ин густариши ҳамкориҳои ин кишварҳо дар бахшҳои мухталиф бо Амрико, дигар тасдиқе ба оғози руйкарди чадиди Вошингтан ба ин минтақаи стротегй аст.Дар ҳамин росто дигар мавзуе ки чалби таваччуҳ мекунад, талошҳои Амрико барои чалби бештари донишчуён аз кишварҳои Осиёи Марказй ба Амрико аст.Ахиран дар ин робита Эни Фалиомаваега, намояндаи ҳизби демократ дар конгресси Амрико иброз дошт, ки мо бояд чавонони бештареро аз Осиёи Марказй ба донишгоҳҳои Амрико чалб кунем, то аз наздик ба чомеаи мо ошно шаванд.Ин суханон дар шароите гуфта шуданд, ки бар асоси иттилооти мақомоти амрикойи, дар айни ҳол дар донишгоҳҳои Амрико аз Казоқистон - 1936, аз Қирғизистон - 274, аз Точикистон - 288, аз Туркманистон - 195, аз Узбакистон - 513 нафар донишчу дар Амрико таҳсил мекунанд.Ба баёни дигар,намояндагони конгресси Амрико аз он ибрози таачуб карданд, дар ҳоле ки теъдоди донишчуён аз тамоми кишварҳои Осиёи Марказй ҳудуди 3,5 ҳазор нафар мебошад,Чин 124 ҳазор нафар ва Ҳинд 100 ҳазор нафар аз чавонони худро барои касби дониш ва тахассус ба Амрико эъзом кардаанд. Фалиомаваега таъкид кард, ки дар чалби доншчу, бояд кишварҳои Осиёи Марказй дар авлавият қарор дошта бошанд.Вай афзуд густариши ҳамкорй дар бахши омузишу парвариш, ба кишварҳои Осиёи Марказй имкон хоҳад дод то роҳи рушду таолии худро беҳтар мушаххас кунанд.Ин узви конгресси Амрико афзуд, таҳсил дар Амрико ба чавонони кишварҳои Осиёи Марказй имкон хоҳад дод бо донишҳо ва чаҳонбиниҳои воқеи мучаҳҳаз шаванд. Аз ин таҳаррукоти мақомоти Амрикойи дар Осиёи Марказй ва ибрози назарҳои онон бамеояд ки дар пайи оғози суқути диктотурҳои кишварҳои арабй, қудратҳои Шарқу Ғарб дар ростои дифоъ аз манофеи худ, барномаҳои вижаеро дар назар гирифтаанд.
 Ба эҳтимоли қавй ин барномаҳо ҳаргиз дар чорчуби манофеи давлатҳо ва мардумони минтақа нахоҳанд буд. Аз ин ру шаке нест, ки аз баҳори имсол шоҳиди руйдодҳое мутафовут дар кишварҳои Осиёи Марказй хоҳем буд.Оғози музокироти пинҳону ошкори мақомоти Душанбе ва Маскав дар мавриди бозгашти марзбонони русй ба марзи Точикистону Афғонистон, бахше аз ҳамин руйдодҳо аст, ки ба тадрич ба сафороиҳои тоза дар Осиёи Марказй мунчар хоҳад шуд.Чои шубҳа нест ки таҳаррукоти чадиди Амрико дар Осиёи Марказй Маскавро бар он водошта ки масъалаи бозгашт ба марзи Афғонистонро ба таври чиддй пайгирй кунад.