Ҳамон гуна ки коршиносон пешгуи мекарданд, масъалаи баҳрабадорй аз манобеи гидроэнергетикии Осиёи Марказй имруза ба ҳадде доғ шудааст, ки робитаҳои бaйнихамдигарй кишварҳои ин минтақаи стротегиро ба таври бесобиқае тираву тор намудааст.Дар ин миён Узбакистон, ки гуфта мешавад ҳамвора талош кардааст ҳамсоягонро бо ҳар роҳи мумкин дар вобастагй ба худ нигоҳ дорад,тамоми гузинаҳоро ба кор гирифтааст, то ба сохти неругоҳи Қамбарота дар Қирғизистон ва Роғун дар Точикистон роҳ надиҳад. Мақомоти узбак дар ин росто талошҳои густурдаеро дар сатҳи минтақа ва байналмилал ба роҳ мондаанд. Аз чумла, дар сатҳи минтақа Тошканд саъй кардааст то ду кишвари поёноби рудхонаҳои Осиёи Маркзй - Туркманистон ва Қазоқистонро ба сиёсатҳои худ ҳамсу намояд.Дар ҳамин чорчуб рузҳои 16-17 март дар доираи сафари Нурсултон Назарбоев, раиси чумҳури Қазоқистон ба Тошканд, раиси чумҳури Узбакистон бо илқооти аз пеш тарроҳишуда, тавонист ҳамтои қазоқи худро дар масъалаи баҳрабардорй аз манобеи обии Осиёи Марказй дар сангари худ ва дар муқобили Қирғизистону Точикистон қарор диҳад. Ду раиси чумҳур дар ин мавзеи муштарак қарор гирифтанд, ки бидуни таҳқиқот ва баррасиҳои байналмилалй, сохтани неругоҳҳои барқи обй дар Қирғизистон ва Точикистон ғайри қобили қабул аст. Албатта ин нукта ғайриқобили инкор аст, ки Остона ва Тошканд дар Осиёи Марказй дар бисёре аз масъалахо ихтилофи назар доранд.Ин ихтилофот ҳам дар равобити дучониба ва ҳам дар қолаби ниҳодҳои минтақаи ба мушохида мерасад ва ҳатто ду раиси чумҳур барои касби нақши раҳбарй дар минтақа, дар бисёр ҳолатҳо ҳамдигарро таҳаммул надоранд. Аммо акнун, замоне ки манфиатхои муштарак матраҳ аст, ин ихтилофот ва рақобатҳо, ҳарчанд муваккатй, нодида гирифта шудаанд.
Натичаҳои сафари Нурсултон Назарбоев ба Тошканд он буд, ки раиси чумҳури Қазоқистон то ин дам дар нисбати сохтани неругоҳҳо дар Точикистон ва Қирғизистон дипломатияи нармтаре дошт, акнун қотеъона аз мавзеъи Узбакистон чонибдорй кард. Нурсултон Назарбоев таъкид кард, ки на фақат неругоҳи барқи обии Роғун, балки бояд неругоҳи Камбарота низ мавриди таҳқиқоти коршиносони байналмилалй қарор гиранд ва чараёни оби рудхонаҳо дар чорчуби манофеъи ҳамаи кишварҳо танзим шавад.
Нуктаи чолиби таваччуҳ дар мазеъгириҳои раисони чумҳури Узбакистон ва Қазоқистон он аст, ки ин амр таъсири мустақим ба манофеи Русия дар Осиёи Марказй дорад. Зеро Маскав ба унвони сармоягузори аслй, дар ибтидо аз тарҳҳои Роғун ва Қамбарота ҳимоят ва бо Душанбе ва Бишкек қарордодҳое имзо намуда буд.Аммо ба тадрич ва дар чорчуби бархурдҳои суннатии Русия бо шариконаш, Маскав ваъдаҳои худ ба Точикистон ва Қирғизистонро ба боди фаромушй супурд. Бо ин ҳол, масъалаи сохтани неругоҳҳо дар Осиёи Марказй, ҳарчанд як масъалаи дохилиминтақайи ба хисоб меравад, аммо мавзеъи Русия дар қиболи ин масъала ба сарнавишти тарҳҳо дар ин замина таъсири ҳалкунанда хоҳад дошт. Зеро Русия ба хубй дарк кардааст, ки таъсиргузорй дар масоили марбут ба манобеи гидроэнергетикии Осиёи Марказй, барои Маскав ин имконро фароҳам хоҳад кард, ки дар таҳаввулоти минтақа мустақиман нақш ичро кунад.Дар акси ҳол, ҳар кишвари муддайии нуфуз дар ин минтақа метавонад чойгузини Маскав шавад. Дар ростои ин ҳадаф, моҳи октябри соли 2004, дар рузҳои сафари Владимир Путин, раиси чумҳури вақти Русия ба Душанбе, миёни ду тараф қарордодҳо дар мавриди наҳваи мушорикати Русия дар сохти неругоҳи Сангтуда-1 ва такмили неругоҳи Роғун тавассути ширкати РусАл ба имзо расид.Дар ин миён он чй марбут ба неругоҳи Сангтуда-1 буд бомуваффақият ичро шуд ва моҳи майи соли 2009 ин неругоҳи 670 миговотй ба таври комил мавриди баҳрабардорй қарор гирифт. Аммо сарнавишти қарордоди дуввум, яъне тарҳи Роғун бо мушкилоти зиёде гиреҳ хурд ва ҳамчунон дар фазои сиёсиву амниятй ва иқтисодии Осиёи Марказй соя афкандааст. Ширкати РусАл, ки умед дошт бо мушорикат дар такмили неругоҳи Роғун, ҳаққи моликияти корхонаи алюмини точик, ТАЛКО-ро ба даст хоҳад овард, дар пайи мунсариф шудани ҳукумати Точикистон аз фурухтани ин корхона, ин ширкат бо ироаи баҳонаҳои мухталиф, аз ичрои қарордоди ба имзо расида дар мавриди сохтани неругоҳи Роғун, сар боз зад. Дар натича Точикистон тасмим гирифт бо ба фуруш гузоштани саҳмияҳои Роғун, ин тарҳро бо имконоти дохилй такмил кунад. Аз рузи 6 январи соли 2010 фуруши ин саҳмияҳо оғоз шуд ва то ин дам ба маблағи ҳудуди 900 миллион сомонй саҳмия фурухта шудааст.
Дар Қирғизистон масъалаи сохтани неругоҳи Қамбарота ба мушкили чиддй дар робитаҳои ин кишвар бо Русия ва Узбакистон табдил шудааст.Дар моҳи октябри соли 2008, дар рузҳои сафари Димитрий Медведев, раиси чумҳури Русия ба Қирғизистон, нахустин тавофуқот дар мавриди сохтани ин неругоҳ миёни Маскав ва Бишкек ҳосил шуд.Дар моҳи феврали соли 2009 дар музокироти раисони чумҳури ду кишвар дар Маскав қарордоди сохтани Қамбарота такмил шуд ва Русия уҳдадор шуд ба иловаи 1,7 миллиард доллар, ки барои неругохи Камбарота чудо хохад кард, як воми биллоиваз дар ихтиёри Қирғизистон қарор хоҳад дод.
Ба эътиқоди аксари таҳлилгарон Русия ба ивази сармоягузориҳои калон дар иқтисоди Қирғизистон, интизор дошт давлати Бишкек заминаи барчидани пойгоҳи Амрико аз ин кишварро фароҳам хоҳад кард. Қурмонбек Боқиев, раиси чумҳури вақти Қирғизистон дар ибтидо иқдомҳое дар ин замина анчом дод, аммо баъд аз пирузй дар интихоботи раёсати чумҳури июни соли 2009, бо Амрико канор омад ва пойгоҳи низомии ин кишварро бо тағйири ном аз пойгоҳ ба маркази интиқоли колоҳо, дар қаламрави Қирғизистон ҳифз кард.Ин амр оғози сардй дар равобити Бишкек - Маскав буд ва боиси он шуд, ки Маскав аз додани бахши саввуми эътибор ба Қирғизистон, ки маблағи 1,7 миллиард долларро ташкил медод, худдорй кард. Дар идомаи ҳамин раванд, иқдоми Қирғизистон чиҳати чойгузини Русия қарор додани Чин дар тарҳҳои гидроэнергетикии худ, норизоятиҳои Маскав аз мавозеи Бишкекро беш аз ҳар замони дигаре афзоиш дод.
Дар мачмуъ,тайи як ду соли охир сиёсатҳои ба истилоҳ чандсамтии Душанбе ва Бишкек, ки густариши ҳамкориҳо бо кишварҳои мухталиф дар Шарқу Ғарбро ба ҳамроҳ дошта, мучиби он шудааст, ки Маскав аз тарҳҳои гидроэнергетикии ин ду кишвар, фосила гирад.Акнун чунин ба назар мерасад, ки Маскав дар мархалаи кунунй, энержии нафту гозро бар энержии об тарчеҳ додааст ва дар баҳси кишварҳои Осиёи Марказй бар сари истифода аз манобеи обй, ба ҳимоят аз манофеи Қазоқистон ва Узбакистон, ба унвони дорандагони манобеи фаровони нафту гоз дар минтақа ҳиммат гумордааст.
Бо ин ҳол Қирғизистон ва Точикистон аз тарҳҳои гидроэнергетикии худ сарфи назар нахоҳанд кард, зеро танҳо роҳи истиқлолияти энержии худ ва раҳойи аз вобастагиҳо ба Узбакистонро дар гарави сохтани неругоҳҳои барқи обй мебинанд.Аз ин ру ҳарчанд мавзеи Русия дар қиболи ин тарҳо дорои аҳамияти вижа аст, Бишкек ва Душанбе бо таҳаммули мушкилоти фаровони бархоста аз канорагирии Маскав аз ин тарҳҳо, барномаҳои гидроэнергетикии худро дунбол хоҳанд кард.Натичаи ниҳойии ин раванд он хоҳад буд, ки Русия ба тадрич аз бозори энержии Осиёи Чанубй маҳрум хоҳад шуд.
Комментариев нет:
Отправить комментарий