Рузи 12 май порлумони Қазоқистон лоиҳаи қонунеро ба тасвиб расонд, ки бар асоси он ба Нурсултон Назарбоев, раиси чумҳури кунунй мақоми "пешвои миллат" дода шуд.Пешниҳод дар робита ба ин мабзуъ рузи 5 май аз тарафи гуруҳе аз намояндагони мачлиси намояндапон ироа гардида буд. Бар асоси ин қонун Назарбоев ва хонаводаи вай дар тули умри худ аз дахлнопазирии ҳамешагй бархурдор буда, ба ҳеч вачҳ мавриди таъқиб, боздошт ва муҳокима қарор нахоҳанд гирифт.Албатта 20 июли соли 2000 бар асоси мусавабаи порлумон раиси чумҳури Қазоқистон аз чунин имтиёзоте бархурдор шуда буд, фақат ин бор намояндагони порлумон бо ворид намудани тағйиру иловаҳо ба қавонини мавчуд, бар ихтиёрот ва имтиёзоти раиси чумҳур афзуданд.Акнун касе ичоза нахоҳад дошт, ки амалкарди раиси чумҳурро мавриди нақду баррасй қарор диҳад ва ба у, хонаводааш ва бастагонаш таҳқир кунад. Ҳар гуна суиқасд ба чони Назарбоев амали террористй тавсиф шуда, то 20 сол мучозоти зиндон хоҳад дошт.Тамоми амвол ва дороиҳои Назарбоев ва пайвандонаш таҳти ҳимояти ҳамешагии давлат қарор хоҳад гирифт. Қобили зикр аст, ки Нурсултон Назарбоев се духтар бо исмҳои Динора, Дориға ва Олиё дорад, ки бахшҳои пурдаромади тичорати Қазоқистонро таҳти контрул доранд ва набераҳои у низ алорағми чавон будан, дар бахши тичорат фаъоланд ва аз муваффақтарин точирони ин кишвар маҳсуб мешаванд. Албатта ибтикорот барои додани мақоми "пешвои миллат" ба Нурсултон Назарбоев, фақат марбут ба нишасти порлумон нест, балки дар соли гузашта сокинони вилояти Оқтеппа пешниҳод карданд, ки зимни бекор кардани ҳар гуна интихоботи раёсати чумхурй, Нурсултон Назарбоев раиси чумҳури модом-ул-умри Қазоқистон эълом шавад. Ин матлаб дар маросими ифтитоҳи гулгашти Ваҳдат ва ҳамдилй (10 сентябри соли 2009),ки бо ҳузури раиси чумҳури Қазоқистон баргузор шуд, тавассути профессор Байдасов ироа гардид.Оқои Байдасов пешниҳод кард, ки дар ин замина ба қонуни асосй тағйироти зарурй ворид карда шавад. Дар нисбати ин пешниҳод Нурсултон Назарбоев ба таври расмй вокунише аз худ нишон надод. Қобили зикр аст, ки Назарбоеви 69-сола (моҳи июл ба синни 70 мерасад)аз замони касби истиқлоли Қазоқистон дар соли 1991 то кунун дар ҳамаи интихоботи раёсати чумҳурй пируз омадааст.Вай барои охирин бор дар соли 2005 дар интихоботи раёсати чумҳурй баранда шуд ва замони раёсаташ дар соли 2012 ба поён мерасад.Аммо дар соли 2007 порлумони Қазоқистон бо тасвиби қонуне, ба Назарбоев ҳуқуқ дод, ки то поёни умр метавонад дар интихоботи раёсати чумҳурй ширкат кунад.Ин қарори порлумони Қазоқистон ва пешниҳоди мардуми Оқтеппа баёнгар аз ин воқеият аст, ки дар Қазоқистон чун дигар кишварҳои Осиёи Марказй раиси чумҳур ҳозир ба вогузории маснади раёсати чумҳурй нест.Ба истиснои Қирғизистон, дар дигар кишварҳои Осиёи Марказй раисони чумҳури ба истилоҳ модом-ул-умр дар сари қудрат қарор доранд. Ҳарчанд модом -ул -умр ба таври расмй фақат ба сафармурод Ниёзов, раиси чумҳури пешини Туркманистон эъто шуд,аммо сарони дигар кишварҳои Осиёи Марказй дар асл бидуни ҳеч эълом ва тасвиби санаде барои ҳамешагй ба курсии раёсати чумҳурй часпидаанд. Иқдоми тарафдорони Нурсултон Назарбоев дар чиҳати афзудани ихтиёрот ва имтиёзоти раиси чумҳур бе таъсир аз руйдодҳои ахири Қирғизистон нест.Суқути хеле роҳат ва осони Қурмонбек Боқиев, раиси чумҳури Қирғизистон таккони азмиме ба афкори чавомеь дар Осиёи Марказй дод.Ин ҳодиса собит намуд, ки ҳар қудрати чаълй дар баробари хост ва иродаи мардум нотавон ва маҳкум ба шикаст аст.Боқиев дар мақоми раёсати чумҳур талош кард бо додани вазифаҳои калидй ба аъзои хонаводаи худ ва бастагону дустонаш, худро аз ҳар осеби эҳтимолй эмин нигаҳ дорад.Вай бо нодида гирифтани интиқод ва пешниҳодоти рақибони худ чиҳати ислоҳи вазъ, давлати худро ба суи як диктотурии хонаводаи харакат дод.Дар зоҳир чунин ба назар мерасид, ки ҳар мухолифате дар баробари хост ва иродаи Боқиев ва хонаводаи у нотавон ва очиз аст.Аммо дар пайи эътирозоти мардумй, дар камтар аз ду руз давлати Боқиев суқут кард ва ҳукумати муваққати идораи корхоро дар ин кишвар, ки як замон ба чазираи демократия маъруф буд, ба даст гирифт. Дар Аврупо баъд аз фурупошии Иттиҳоди Шуравй бо таваччуҳ ба бархе аз вижагиҳои чомеаи қазоқ бар ин бовар буданд, ки Қазоқистон бар хилофи кишварҳои Осиёи Марказй барои наздик шудани ба арзишҳо ва меъёрҳои аврупойи гом хоҳад бардошт.Дар ибтидои раёсати чумҳурии Нурсултон Назарбоев ин интизорот то ҳадде бароварда шуд.Аз ин ру Ғарб бо додани раёсати даврайии Созмони Амният ва ҳамкории Аврупо ба Остона, дар садад баромад аз он чи ки ғарбиҳо бархе ихтилоф ва качравихои Казоқистон аз меъёрҳои аврупойи таъбир мекарданд, пешгирй кунад.Аммо иқдоми ахири порлумони Казоқистон пучии чунин интизоротеро ба исбот бирасонд.Акнун Қазоқистон низ чун дигар кишварҳои Осиёи Марказй, ки низоми давлатдориашон дар зоҳир чумҳуриявй, аммо дар асл низомҳои худкома доранд, ба истилоҳ ба асли худ бозмегардад. Акнун Созмони амният ва ҳамкории Аврупо дар барорбари амали анчом шуда қарор гирифтааст ва чуз созиш бо ин вазъ чораи дигаре надорад.Албатта таҳаввули ахири Қазоқистон хилофи арзишҳои ҳоким дар Созмони амният ва ҳамкории Аврупо аст, аммо интизор намеравад, ки ин Созмон дар қиболи Остона вокуниши манфие аз худ нишон диҳад.Зеро кишварҳои аврупойи бештар ба манбаъҳои саршори нафту гози Қазоқистон ва мавқеияти мумтози чуғрофиёии ин кишвар ниёз доранд, то нигарони вазъи демократия дар он бошанд. Натичаи чунин руйкарде он хоҳад буд, ки чойгоҳ ва эътибори ин созмон дар кишвархои Осиёи Марказй бештар аз ҳар замони дигаре латмадор ва вайрон хоҳад шуд. Барои он ки тарҳи додани мақоми пешвои миллат ба Нурсултон Назарбоев асоси комили қонунй касб кунад, боястй дар сенати Қазоқистон низ тасвиб шуда, аз тарафи раиси чумҳур низ ба имзо бирасад. Бо таваччуҳ ба таъсирпазирии кишварҳои Осиёи Марказй аз таҳаввулоти ҳамдигар, оё дигар сарони ин минтақа аз иқдоми ҳамтои қазоқи худ пайравй хоҳанд кард? Дар посух ба ин пурсиш бояд таваччуҳ дошт, ки сарони Осиёи Марказй ҳар кадом ба шеваҳои хос ҳокимияти худро ба истилох танзим ва тазмин кардаанд ва ба гунае амал кардаанд, ки интизор намеравад чуз марг ё табаддулот руйдоди дигаре назири интихобот, битавонад онҳоро аз қудрат барканор кунад. Бо ин ҳол ба назар мерасад, аслитарин ангеза барои чунин тарҳе таҳкими қудрат будааст. Нурсултон Назарбоев, ки дар остонаи 70 солагй қарор дорад, сарфи назар аз набудани мухолифони чиддй дар дохили кишвар, аз он бим дорад, ки ба тадрич нуфуз ва чойгоҳи худ дар арсаи қудратро аз даст диҳад, аз ин ру бар он шудааст, аз ҳоло пояҳои ҳокимияти худро аз ҳар гуна осеби эҳтимоли бима кунад.Аммо сарнавишти Сафармурод Ниёзов, раиси чумҳури фақиди Туркманистон нишон дод, ки дар чомеъаҳои Осиёи Марказй нуфуз ва эътибори раҳбарон то замоне аҳамият дорад, ки онҳо дар сари қудрат бошанд. Бо марги Туркманбошй тамоми қонунҳои чорй намудаи у низ дар қабристони таърих дафн шуданд ва ҳамонҳое, ки мучассамаҳои тиллоии уро сохта буданд, ба осонй ин мучассамаҳоро аз саҳифаи рузгор барчиданд.Албатта сарнавишти сарони Шуравии собиқ низ тасдики ҳамин ҳақиқат аст. Аз ин ру чои шаке нест, ки бо аз қудрат рафтани Назарбоев мақоми пешвои миллат низ аз чомеаи қазоқ барчида хоҳад шуд.
Комментариев нет:
Отправить комментарий